The Incisive Pen |
|
|
|
Farmers’ agitation has set the narrative clear-- when they say Reforms, they refer to Black Laws. They don’t represent Us
Amid the pandemic and the world’s most insensitive lockdown, various State Governments of India brought about amendments in labor laws that put most workers out of legal protection. Increasing the worker shift from 8hr to 12hr a day is also part of these changes. In September 2020, Central Govt also introduced labor bills without deliberations with labor unions and parliament scrutiny. These give state governments more rights in favor of industries to play around with workers’ basic safety, welfare, and working conditions. Newspapers introduced these laws with the headline- Labour Reforms can help reshape India’s growth trajectory. On September 27, The President gave his consent to the three contentious agriculture bills. The Farm Bills 2020 provides big corporates an unregulated environment to market, sell, and store agricultural produce across the country. The bills were initially introduced in the form of ordinances in June. They were then passed by voice-vote, without any discussion, in both the Lok Sabha and the Rajya Sabha during the delayed monsoon session in September, despite vociferous opposition protest. Once again, the News portals displayed consistency in their headlines- Farm Laws Will Usher In Much-needed Reforms in Agriculture. The Sikh farmers from Punjab were the foremost to identify the ‘reformist’ agenda behind the farm bills. So, the farmers from Punjab are leading one of the biggest protest humankind has ever witnessed. Haryana farmers were the first to join them, followed by UP, Rajasthan, Uttarakhand, Madhya Pradesh, and now the movement has reached almost every Indian state. Every stakeholder (farmer) unequivocally refer to these laws as Black Laws. Repeal of these laws is the foremost demand of the farmers along with the legalization of Minimum Support Price (MSP). The rebuttal by farmers has jolted the Government’s sophisticated propaganda machinery to the extent that every future regulation presented as ‘reform’ shall be viewed under suspicion. Farmers’ agitation has set the narrative clear- when they say reforms, they refer to black laws. They don’t represent us.
Ministry of Truth The World Press Freedom Index 2020 has ranked India 142nd out of 180 countries in the annual Reporters Without Borders analysis. Reporting by mainstream news channels that do not cover the mainstream population is nothing short of blatant propaganda. The term Godi Media, coined by Ravish Kumar of NDTV, has become very popular for reducing to a mere spokesperson of the Orwellian Ministry of Truth. Godi is a Hindi word for the lap and also rhymes with Modi. Satirical posters of ‘Boycott Godi Media’ has added more color to the farmers’ agitation. Pro-corporate economists appear on Godi Media to confuse the public through the use of macro-economic jargon. These economists would list out the range of issues the agriculture sector is ailing with, in the current times, leaving the viewer with the impression that the recently passed Farm Bills are the solution to that. This all, without citing the specific clauses of the laws that would bring about the utopian change in the lives of poor farmers. Professor Ashok Gulati is among the leading economists supporting these three farm bills, calling it the ‘1991 moment’ for the agriculture sector. The argument is that an open market with competition would help build efficiency enabling better price discovery. He always misses informing in which part of the world the farming community has benefitted from the open markets controlled by big corporates. Farmers from Punjab cannot sell their produce to their neighboring ‘enemy’ country, but India’s super-rich can have business interests anywhere, including Pakistan. Farmers work with the constraints of the regional political situation but corporates by the World Trade Organization. Having such prejudicial rules, still, dare to call it the open market? Gurcharan Das is another renowned economist who appears to be frustrated with farmers’ agitation and finds it “difficult to reform in a democracy.” He does agree that “government resorted to stealth, pushed the farm bills through Parliament without talking to the opposition, states, or farmer organization.” But makes no doubt on government intentions and so call the apprehensions “false rumors” led by a well-funded group of Arthiyas (commission agents) and the “rich farmers of Punjab” with political motives. Narendra Modi’s every masterstroke, be it scandalous demonetization, unplanned GST, or ruthless lockdown, have all ended with the controlled narrative- there may be a flawed implementation, but the intentions were good. Shekhar Gupta, a self-proclaimed critic of Govt, has come out in full support of the farm bills. Advising Modi Govt not to submit to the pressure of protesting farmers, he writes in his article Thatcher or Anna moment— “Margaret Thatcher faced with her radical shift to the economic Right. She locked horns with it, won, and became the Iron Lady. If she had given in under pressure, she’d just be a forgettable footnote in world history... Unlike Thatcher who fought and crushed the unions and the British Left, Manmohan Singh and his UPA gave in to Anna Hazare, holding a special Parliament session, going down to him on their knees, implicitly owning up to all big corruption charges. Singh ceded all moral authority and political capital.” When a Hindutva agenda is hidden behind the mask of ‘liberal’ journalism, such vicious opinion in the name of reforms is much expected. His advice implies that coming to dialogue with the protesting groups and holding a special Parliament session would display weakness. Though implicitly, this would expose that the laws were indeed made for big corporates, not for farmers. Minimum Support Price One trait shared among ‘pro-reformists’ economists and ‘anti-corruption’ politicians; they all appear, if not pretend, genuinely concerned about farmers’ welfare. They all wish for better prices for the farmers’ produce yet are the antagonist of Minimum Support Price (MSP). The pretensions for farmers’ welfare become more apparent with their critic against MSP. Ashok Gulati argues, “(The Opposition) is asking MSP to be made legal, implying that all private players buying below this price could be jailed. That will spell disaster in the markets, and private players will shun buying,” In other words, farmers to fetch better prices is on the wishlist, but private player be armed with impunity to exploit for lesser prices. Who triumphs, wishlist or legality, should not be a difficult guess. The arguments against MSP have been so vociferous that an ordinary news consumer assumes it to be some sort of luxury for farmers paid from their taxes. It must be noted, MSP literally means MINIMUM Support Price. The minimum price below which farming is unviable. It is akin to the minimum wages. How can someone deny the price for survival and still pretend to be working for the farmers’ welfare? If giving a better deal is the intention, legalizing MINIMUM Support Price should not be a concern. Why can’t the Government of the people, by the people, for the people, guarantee them the minimum survival? MSP making Indian crops non-competitive in the international markets is another ridiculous argument. MSP is calculated basis input cost. India, with one of the highest taxations lowest subsidies, making crop uncompetitive is someone else fault. How can you deny the minimum price of survival for the faulty policies of the Government? Diesel is among the costliest in the world. The river waters are diverted to the poorly planned cities of concrete, and a farmer is left with no option but to pull out underground water with expensive submersible pumps. Devinder Sharma highlights this fact- “On an average, an American farmer gets a subsidy of USD 62,000 every year. Compared with this, an Indian farmer gets a paltry USD 282. If you take a look at the Producer Subsidy Equivalent (PSE) index, it gives you a clear idea as to how the rich country farmers continue to be subsidised. Besides, as I said earlier, there are numerous other ways farming is protected in developed countries, and farmers receive a number of other privileges too. For instance, Swiss farmers receive family allowance and also get rebate on petrol and diesel costs.” The glut of wheat and rice is a favorite topic to blame Punjab farmers. This, too, is not the farmers’ fault but of the authorities who only procure two crops on MSP. The precise farmers’ demand is to legalize MSP on 23 crops, which will ensure diversification. These 23 crops contribute more than 80% of agricultural produce. “Why blame the farmers for growing two crops only. Punjab’s farmers are growing more wheat and paddy because MSP is only available for two crops. Government is compelling them to grow only two crops. They should cover more crops under MSP. That’s why Punjab farmers are not able to increase their income,” says Dr Varinderpal Singh, chief soil chemist Punjab Agricultural University, Ludhiana, who refused to accept a Gold Medal from Fertiliser Association of India (FAI) to show solidarity with the farmer protests. Despite being the leading producer of pulses (diversified high-value crop), Madhya Pradesh also leads in farmer suicides. The core of agrarian distress remains rising debt because farmers are forced to sell at much lesser prices than the MSP. National Commission on farmers, head by M.S Swaminathan, recommended a 50 percent margin over Comprehensive Cost of Production (C2), which is also the farmers’ demand. The same was promised in the election manifesto of BJP in 2014. But Govt is pushing the new regulations which were neither promised nor demanded. The Government has categorically denied the MSP demand citing an additional burden of 17 lakh crore on the exchequer. Devinder Sharma has refuted this argument on several occasions, saying govt would also earn by selling the crops, some at higher than procured price and some might be lower. The net amount would be much lesser. He shares an example of Kerela- “It has fixed a floor price of 20 percent above the production cost for 16 vegetables. It has also made a provision of Rs 35 crore for the purpose but hasn’t yet utilised a single penny out of it. The reason is simple. Market prices so far are prevailing higher than the floor price announced. The Government will only enter when prices fall below the floor price. This is exactly what will happen when MSP is legalised for 23 crops. It is only when prices fall below MSP that the Government will be expected to intervene.” Procurement of 23 crops at MSP will “usher in much-needed reforms in the agriculture” and “can help reshape India’s growth trajectory.” But who’s going to make such headlines? The country with the most impoverished people needs enormous money to run one of the world’s costliest elections. In return, the funding partners require open markets, which are open for a few and closed for millions. Assured income to farmers ensures the distribution of wealth, and this goes against the politico-capitalist unholy alliance. Devil is in the detail Anyone who genuinely wishes to see democracy flourish in India would support repealing the laws simply because they were pushed brutely in the most authoritarian way. It also becomes unconstitutional considering ‘agriculture’ being a state subject, and the center can not make laws on it. So Govt arbitrarily passed these laws under ‘trade and commerce,’ an attack on the state powers challenging the country’s federal structure. For those who have digested the pill of ‘too much of democracy,’ it becomes imperative for them to read the three bills in some detail— the information is not expected from the Ministry of Truth. The Farmers’ Produce Trade And Commerce (Promotion And Facilitation) Bill, 2020 is touted to build “one nation one market.” One of its contentious clauses says: “No market fee or cess or levy, by whatever name called, under any State APMC Act or any other State law, shall be levied on any farmer or trader or electronic trading and transaction platform for trade and commerce in scheduled farmers’ produce in a trade area.” Instead of building one market, it actually creates two— one regulated under the existing APMC act and the other unregulated under the new Bill. The existing APMC model is bound to collapse while competing with unregulated corporates with political patronage. Under the APMC Act in Punjab, a tax of 8.5 percent is levied, which includes six percent by the state (3 percent APMC market fee + 3 percent rural development cess), and 2.5 percent commission for the arhatiyas (commission agents). Punjab has one of the best rural infrastructure built through rural development cess. The new law makes no provision to take control of rural infrastructure. If Punjab and Haryana’s successful APMC model is nourished with the legal MSP guarantee on 23 crops, it becomes a panacea for the agriculture sector. The existing network of 7000 mandis needs to be scaled to 42000 mandis to replicate this model all across. What’s stopping to extend the richness as displayed by “rich farmers of Punjab”? Instead of developing the already tested model, the law throws the baby out with the bathtub. Under the pretext of faster resolution for any dispute arising out of a transaction between the farmer and a trader, the parties can approach the Sub-Divisional Magistrate. The law further withdraws all legal recourse with poor farmers. It says: “No suit, prosecution or other legal proceedings shall lie against the Central Government or the State Government, or any officer of the Central Government or the State Government or any other person in respect of anything which is in good faith done or intended to be done under this Act or of any rules or orders made thereunder. No civil court shall have jurisdiction to entertain any suit or proceedings in respect of any matter, the cognizance of which can be taken and disposed of by any authority empowered by or under this Act or the rules made thereunder.” P Sainath, while interpreting this colonial-era rule writes, “And you thought it’s only about farmers? The new farm laws disable the right to legal recourse of all citizens, not just farmers – to an extent unseen since the 1975-77 Emergency. The farmers at Delhi’s gates are fighting for the rights of us all.” The Bar Council of Delhi goes on to term the transfer of judicial powers to the executive as “dangerous and a blunder.” In an interview with Karan Thapar, Ashok Gulati dismissed these concerns with a smile and sly remark, “I’m happy that they still have faith in the civil courts.” The Essential Commodities (Amendment) Act, 2020 in the name of ‘stock limit’ actually promotes inflation and hoarding. It says— “Any action on imposing stock limit shall be based on price rise and an order for regulating stock limit of any agricultural produce may be issued under this Act only if there is-- (i) hundred percent increase in the retail price of horticultural produce; or (ii) fifty percent increase in the retail price of non-perishable agricultural foodstuffs, over the price prevailing immediately preceding twelve months, or average retail price of last five years, whichever is lower.” Theoretically, this implies govt will interfere only when the price of X commodity gets inflated by 100% or more, say, from Rs100 to Rs200. If it remains at Rs199 in the first year and up to Rs397 in the second year, govt will allow big businesses to hoard without interference. Isn’t this law against every consumer who eats? The Farmers (Empowerment and Protection) Agreement on Price Assurance and Farm Services Act, 2020 also referred to as the ‘Contract Farming bill.’ It, too, has a number of clauses that can be interpreted arbitrarily in favor of “any other person.” One of the clauses reads— “A farming agreement may be linked with insurance or credit instrument under any scheme of the Central Government or the State Government or any financial service provider to ensure risk mitigation and flow of credit to farmer or Sponsor or both.” This gives the sponsor right to take credit on the land of the farmer. But who pays back after the expiry of the contract or in case of dispute got missed out ‘inadvertently.’ What if, sponsor himself is the “any service provider.” Why the farmers’ apprehensions of their land being taken away by “any service provider” not be taken seriously? Contract farming bill also has the topping of faster dispute resolution service through Sub-Divisional Magistrate without the legal recourse of approaching civil courts against “any other person in respect of anything which is in good faith.” The agriculture minister has offered reluctantly to make amendments to the laws, only after thousands of farmers blocked the Capital with temporary camps on borders. Farmer leaders have firmly stuck to the total repeal of the laws, Black Laws. Dilution to poison remains a poison. Farmers see these laws as their death warrant, which does not qualify even for the discussion on amendments. India’s Super-Rich: Ambani & Adani The two names that have appeared consistently in the press conferences of farmer leaders are Ambani and Adani. They are known as friends of PM. One may argue what’s wrong with making friends, but the masses interpret friends as financiers. This interpretation challenges sloganeering ‘Main Desh Nahi Bikne Doonga’- I will not let the country be on sale. In Sept 2016, a friendly company Reliance Jio issued full-page ads in the leading dailies with PM Modi’s picture posed as a brand ambassador. Paytm followed this in November. This stirred public debate, and later Jio and Paytm apologized for the ‘inadvertent mistake.’ Farmer leaders have given a call to boycott all the products and services offered by these corporates- Super-markets, Jio telecom, petrol pumps by Reliance, and Fortune range of products and mega storage godowns by Adani. The boycott call is well accepted by the people of Punjab, followed by Haryana. Malls, petrol pumps, and silos are closed for the past more than two months, lakhs of Jio subscribers have ported to other networks, more than 1500 Jio towers are reported vandalized. India’s super-rich are uncomparable. “Across the country, millions continued to live in squalor, trapped in sunbaked villages or labyrinthine slums, even as the titans of Indian industry enjoyed lifestyles that the rajas and moguls of old would have envied,” Obama writes in his memoir The Promised Land. A January 2020 study by rights group Oxfam India suggests that India’s richest 1 percent hold more than four-times the wealth held by 953 million people who make up for the bottom 70 percent of the country’s population. The report says the richest have cornered a huge part of the wealth created through crony capitalism and inheritance. Here must be noted that the 1 percent richest primarily belong to the upper-caste Hindus. “What is particularly worrying in India’s case is that economic inequality is being added to a society that is already fractured along the lines of caste, religion, region, and gender.” Professor Himanshu, Jawaharlal Nehru University. For India’s richest person, Mukesh Ambani, the pandemic year proved to be a boon. Since the Oxfam study was from January 2020, it does not capture the economic devastation caused by the coronavirus pandemic. An International Labour Organisation (ILO) report predicts that 40 crore Indians could be pushed into poverty. Whereas the tycoon added $37.3 billion, bringing his fortune to $88.7 billion, a rise of 73 percent. Ambani secured more than $20 billion in investment from the likes of Google and Facebook Inc. for his Jio platform. Mukesh Ambani also owns or has stakes in several media houses. Network18 Group is an Indian media conglomerate owned by Reliance Industries. Network18’s portfolio includes VH1, Nickelodeon, MTV, CNBC TV18, and a range of other local language channels, as well as news portals such as Firstpost and Moneycontrol and news channels CNN-News18 and CNBC TV18. No wonder these channels are referred to as Godi Media, and their viewers see farmers as ‘misguided.’ Infrastructure magnate Gautam Adani retains the second spot on the list by boosting his net worth 61 percent to $25.2 billion in 2020. Forbes said unfazed by the pandemic-induced travel slowdown, Adani, who aspires to be India’s airport king, acquired a 74 percent stake in Mumbai airport, the country’s second-busiest. The video went viral of a 100-acre storage capacity ‘secretly’ under construction near a railway track in Naultha Village (Haryana). The Food Corporation of India (FCI) has partnered with private investors to commission high-tech silos for food grains, and Adani Group happens to be the leading private investor. Adani is seeking to build the world’s biggest new coal mine in central Queensland’s Galilee Basin, Australia. Adani’s coal mine is facing a lot of resistance from the local population for its sheer scale, and for the damage, it will cause to the Great Barrier Reef. India might be having ‘too much of democracy,’ but Australia has a better democracy index. #STOPADANI aims to build the biggest grassroots movement in Australia’s history. GetUp, an independent campaigning community, has released Adani Files with startling details on the devastation his projects have caused to the local communities and environment worldwide, including India. The report boldly summarizes, “Adani has a documented history of corruption, bribery, and human rights abuses across the world… Media reports from India reveal Adani is using police intimidation, bribery and threats to dispossess people of their land in Jharkhand -- where the company want to build two power plants… It operates with a vicious mentality where human or environmental damage are par for course.” The three laws blur the gap between the ‘sponsor,’ ‘any other person,’ and ‘any service provider.’ Knowing that the super-rich sponsors with documented history are good friends of the policymakers and are also the sponsor of the new political order. The worst outcome are not mere apprehensions but are written on the wall. Conclusion The devastation that neoliberal capitalists have already caused in India to the environment and to the masses is appalling and unmatched. What differentiates India’s capitalism from the rest of the world, here they have partnered with Brahmanism, also referred to as Hindutva in the new avatar. In fact, Brahmanism has embraced capitalism to fulfill its caste-based goal, backed by three thousand years of experience of infusing discrimination and inequality. Hindutavis, representing the Hindu elite or Swarna, are always seen standing against the rights of Dalits, Tribals, religious minorities, or farmers in this case. The undeniable Sikh factor behind the sustenance of farmers’ agitation makes the movement iconic. Sikhi is anti-thesis to Brahmanism. Sikhs are the micro minority in India but are empowered with an ideology of social justice based on equality. Founder of Sikhi, Guru Nanak Sahib Ji, spent the last 18 years of his worldly life farming on the fields of Kartarpur. An agriculture-based economic model is bestowed and demonstrated by Guru Nanak Sahib Ji himself. The holy book of Sikhs, Guru Granth Sahib Ji, includes verses from all those Bhagats (saints) representing the labor class rejected as Shudra by Brahmanical order. Kabir a julaha or weaver, Namdev a shimpa or tailor, Dhanna a jaat farmer, Ravidas a chamaar or shoemaker, Sadhna a qasai or meat slaughterer, Farid a Sufi, and more, all contribute to the Guru Granth Sahib and are revered equally. All sections of society coming in support of farmers is natural and made possible by the Sikh factor. It’s a decisive battle, and stakes are high on both sides. The laws serve as an ultimate weapon for the Brahmanical regime to fulfill the innate desire to further consolidate wealth and power by exuding whatever ‘richness’ is left with the farmers, the biggest non-Swarna community. The ‘Thatcher moment’ would mean the unwanted ‘too much’ is taken away from ‘democracy,’ and rebellious ‘rich’ is taken away from the ‘farmers of Punjab.’ This would ensure no more difficulty in the more ‘reformist’ endeavors in the times to come. Whereas, submitting like ‘Anna moment’ would halt the sadistic Hindutva juggernaut and strengthen the global uprising against politico-capitalist might. On the other hand, farmers are fighting for their bare survival and freedom to plow their fields. They have no option but to fight back. Their victory would uphold democratic and federal structure. Everyone from all corners of the world needs to stand with them as they fight for everyone who eats. Let us make the rightful headlines: Farmers’ victory can help reshape the world’s political order. The success of farmers’ agitation will usher-in much need reform— the equitable distribution of wealth. The drum beats (war cry) have sparked the sky; the precise aim has inflicted the wound (desire for sovereignty) || The warrior is he who controls the battlefield; now is the time to fight ||1|| He alone is known as a (spiritual) warrior, who fights for the oppressed || He may get cut apart, piece by piece, but he never leaves the field ||2|| (Guru Granth Sahib, Bh. Kabir, Page 1105) ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਬਾਜਿਓ ਪਰਿਓ ਨੀਸਾਨੈ ਘਾਉ ॥ ਖੇਤੁ ਜੁ ਮਾਂਡਿਓ ਸੂਰਮਾ ਅਬ ਜੂਝਨ ਕੋ ਦਾਉ ॥੧॥ ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥੨॥ {ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਭ. ਕਬੀਰ, ਪੰਨਾ 1105} गगन दमामा बाजिओ परिओ नीसानै घाउ ॥ खेत जु मांडिओ सूरमा अब जूझन को दाउ ॥१॥ सूरा सो पहिचानीऐ जु लरै दीन के हेत ॥ पुरजा पुरजा कट मरै कबहू न छाडै खेत ॥२॥ {गुरु ग्रंथ साहिब, भ. कबीर, Page 1105 }
2 Comments
Brahmanism is the exact opposite of Sikhi. It would be impossible to nurture Sikhi virtues in a family if the spouse's inclination is towards Brahmanical vices
The recent incidents of Sikh girls getting married and converted by Muslim boys in Pakistan have rightfully gained a lot of the Sikh community's mind space. Daughter of Sikh Granthi of Nankana Sahib allegedly kidnapped, converted, and married a Muslim man sparked massive outrage on either side of the border. Though the girl said on camera that nobody forced her, and it was her own decision.
It's true, all such incidents cannot be generalized as forced conversion, but at the same time, forced conversions in Pakistan also cannot be dismissed. In one of his speeches, Pakistan PM appeared to be admitting that forced conversions of non-Muslims are the reality of the day. While addressing an event in connection with National Minorities Day, Imran Khan termed the practice of forced conversions as "un-Islamic." These incidents in Pakistan have given fuel to the forces shattered by the goodwill created after the Kartarpur Corridor opening. The Sikh diaspora advocating peace on both sides of Punjab had to face incisive questions for being "silent" on the matter. However, it would be wrong to call them silent as these incidents have drawn much attention and debate on every platform. Is the "silence" narrative's underlying motive to discourage the Sikhs from developing further bonhomie on the other side of the border? There has been a detailed report on the grooming of Sikh girls in the UK. According to claims in a report, gangs of predominantly Pakistani men have been grooming British Sikh girls for decades. The study alleges that young Sikh women have been "targeted" by Muslim men subjected to sexual abuse. Deflection has become a norm Fortunately, the incidents in Pakistan and the UK have become a point of debate within the community. Without losing the focus towards the already acknowledged problem, this write-up aims to draw attention towards an issue that is at least a hundred times grimmer than this. The grooming, conversion, and marriage of Sikh girls by upper-caste Hindu boys. Unfortunately, this could not become the point of discussion among community members. A Sikh girl marrying a Muslim man is the news, but Sikh girls marrying upper-caste Hindu boys have become too familiar. Deflection becoming a norm is the real problem. Such Brahmanical enslavement becoming Sikh psyche can be understood from Bhai Kahn Singh Nabha as he wrote in the introduction of his book Hum Hindu Nahi (We Are Not Hindus): Differentiation of Khalsa only from Hinduism is written in this book because our people (Sikhs) already consider themselves different from other religions. Due to ignorance, consider Khalsa as part of Hindus or a subset of Hinduism. It's too a religious conversion Hasn't the terms like 'grooming,' 'conversion' along with 'upper-caste' Hindus offended or appeared aberration to many readers? If a Sikh girl marrying to Muslim is considered a conversion, why it's not with an upper-caste Hindu? Yes, no such ceremony of religious conversion is held before marrying a Hindu boy, as seen while marrying a Muslim boy. But this flexibility is the way how Brahmansim operates, infiltrate, and assimilate. In many cases, a Sikh girl's marriage with an upper-caste Hindu boy is solemnized as per Sikh rituals in Gurdwara. In reality, the ceremony turns out to be a farewell to the bride from the Sikh way of life. Followed by this, a Sikh girl enters a new life spiced-up by Karva Chauth, Mundan of newborns, and all those Brahmanical rituals rejected by Gurbani. Sikhi for the offsprings gets reduced to bowing head to the garlanded imaginary picture of Gurus hung on one corner of the wall. Almost every Sikh household would agree with these experiences, because such marriages have happened in nearly everyone's close relation. How come it's not a conversion? Here it is important to mention that every adult is free to choose his life partner. I do not intend to question the freedom of Sikh girls. A girl has full liberty to decide whom she wants to marry. This write-up is not to curb the freedom of girls who have already decided their fate. I have borrowed courage from the people who question a woman's decision when she marries a Muslim man. The aim is to start a discussion within every Sikh household much before an adult falls prey to Brahmanism's flexible arms. So it is crucial to mention that this 'love affair' mostly happens with upper-caste Hindu boys. Marriage from the Sikhi perspective Gurbani guides us that every human being should love the creation and imbibe the godly attributes of fearlessness and without-hate. In fact, that's the sole aim of human life. This realization makes the action of a Sikh directed towards the well-being of all- Sarbat Da Bhalla. Marriage is regarded as a pious institute for two 'like-minded' souls to achieve a common goal. So is named Anand Kaaraj- A Blissful Custom. Every Sikh needs to contemplate the very basics of Sikhi values before deciding to choose a life partner. The purpose would help them to differentiate between love and infatuation. Love-affair needs to be reserved for One Creator and his Creation. All the temporal relations- mother, father, spouse, siblings, children- if becomes satsangat turns out to be a blessing to help achieve the spiritual goal of life. Our children need to be aware of Brahmanism's fundamentals, based on inequality and hate. Brahmanism is the exact opposite of Sikhi. It would be impossible to nurture Sikhi virtues in a family if the spouse's inclination is towards Brahmanical vices. At the same time, it would be felicitating if a non-Sikh is drawn towards the fragrance of Gurbani and so decides to tie the nuptial knot irrespective of caste, religion, or nationality. Let me throw back the question- Why there's graveyard "silence" on the upper-caste Hindu boys marrying Sikh girls, which has gained an epidemic form? Is this slumber a price to stay Indian nationalists? ਜੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ 'ਮੀਰੀ' ਮਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਹੋਂਦੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਵੀ ਤਾਂ ਮੀਰੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਹੋਈਆਂ
ਵਡੇ ਵਡੇ ਜੋ ਦੀਸਹਿ ਲੋਗ ॥ ਤਿਨ ਕਉ ਬਿਆਪੈ ਚਿੰਤਾ ਰੋਗ ॥੧॥
ਕਉਨ ਵਡਾ ਮਾਇਆ ਵਡਿਆਈ ॥ ਸੋ ਵਡਾ ਜਿਨਿ ਰਾਮ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੂਮੀਆ ਭੂਮਿ ਊਪਰਿ ਨਿਤ ਲੁਝੈ ॥ ਛੋਡਿ ਚਲੈ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਨਹੀ ਬੁਝੈ ॥੨॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਤਤੁ ਬੀਚਾਰਾ ॥ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਭਜਨ ਨਾਹੀ ਛੁਟਕਾਰਾ ॥੩॥ {ਪੰਨਾ 188} ਕਰਿ ਇਸਨਾਨੁ ਸਿਮਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ ਮਨ ਤਨ ਭਏ ਅਰੋਗਾ ॥ ਕੋਟਿ ਬਿਘਨ ਲਾਥੇ ਪ੍ਰਭ ਸਰਣਾ ਪ੍ਰਗਟੇ ਭਲੇ ਸੰਜੋਗਾ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 611} ਚਿੰਤਾ ਰੋਗ ਜਾਂ ਮਨੋ ਰੋਗ ਤਨ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਵਾਂਗ ਵਾਸਤਵਿਕ ਹਨ। ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰੋਗ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰੱਬੀ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਵਿਗਾੜ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਾਫ਼ੀ ਰੋਗ ਮਨੁਖ ਆਪਣੇ ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਜਿਵੇਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਖੁਰਾਕ, ਕਸਰਤ ਜਾਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਗ ਮਨੁਖ ਦੇ ਨਿਜੀ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਈ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਧਾਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕੈਮਿਕਲਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਰਦੂਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫ਼ੈਲੀਆਂ। ਭੁਖਮਰੀ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਮਾਂ ਅਪਣੇ ਭਰੂਣ ਨੂੰ ਸਹੀ ਖੁਰਾਕ ਨਹੀਂ ਦੇ ਪਾਂਦੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਵਜਨਮੇ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰਕ ਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਵਿਕਾਰ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਯੁਨਿਸੈਫ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ (UNICEF, World Children’s Report 2019) ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਕੁਪੋਸ਼ਿਤ ਬਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਨ। ਪੂਜਾਰੀ ਚਾਹੇ ਕੈਂਸਰ ਪੀੜਤਾਂ ਜਾਂ ਨਵਜਨਮੇ ਬਚਿਆਂ ਵਿਚ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦੇ ਕਰਮ ਦੱਸੇ ਪਰ ਗੁਰੂ 'ਰਾਜੇ ਸੀਹ ਮੁਕਦਮ ਕੁਤੇ' ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਹੀ ਮਣਦਾ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਈਰਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੋਕ ਧਾਰਮਕ ਅਸਥਾਨਾ ਤੇ ਵੀ ਨਾ ਜਾ ਪਾਏ। ਇਸ ਇੱਕਲੇਪਨ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਮਾਨਸਕ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਭਿਆਨਕ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕੀ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਈਲਾਜ ਕਰਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤਨਾਅ ਭਰੇ ਮਾਹੌਲ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਮੁੰਹ ਤੇ ਮਾਸਕ ਪਾਉਣਾ ਅਤੇ ਘੁਟਨ ਵਾਲੀ ਪੌਸ਼ਾਕ (PPE Kit) ਪਾਉਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਸਮਝਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਦੁਆ-ਦਾਰੂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਮਾਜਕ ਚੇਤਨਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ (ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਮਿੱਟੀ) ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪਰਦੂਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰੀ ਤੰਤਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਿਧਰੋਹ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਹੀ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਹੈ ਜੋ 'ਕੋਟਿ ਬਿਘਨ' ਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੇ ਗੁਣਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਮਝ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ 'ਕਰਮ' ਹਰੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਬਗੈਰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ- ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਭਜਨ ਨਾਹੀ ਛੁਟਕਾਰਾ ॥ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਆਪ ਕਰ ਕੇ ਵਿਖਾਇਆ। ਜਿਥੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਉਸਦਾ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਉਥੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਖੋਲੇ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨ-ਤਾਰਨ ਵਿਚ ਕੋਹੜੀ ਘਰ ਖੋਲਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਦਵਾ-ਖਾਨਾ ਖੋਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਚੇਚਕ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਆ ਘੇਰਿਆ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਪਟੀ ਪੂਜਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾ ਖਿਲਾਫ਼ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਅਜ ਪੂਜਾਰੀ ਫ਼ਿਰ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਵਿਵਸਥਾ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਲ ਨਹੀਂ ਵਧ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਮਾਨਸਕ ਰੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੀ ਇਸੇ ਕੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘਟ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਬਾਬਿਆਂ ਜਾਂ ਡੇਰਿਆਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ (WHO) ਅਨੁਸਾਰ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ 15% ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਮੈਂਟਲ ਹੈਤਥ ਸਰਵੇ (NMH Survey 2016-2017) ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਰ ਅਠਵਾਂ ਇਨਸਾਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ।
ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ (Depression), ਔਬਸੈਸਿਵ ਕੰਪੱਲਸਿਵ ਡਿਸੌਰਡਰ (Obsessive Compulsive Disorder), ਬਾਈਪੋਲਰ (Bipoloar), ਮਨੋਭਾਜਨ (Schizophrenia), ਆਦਿ। ਮਨੋਰੋਗਾਂ ਕਰਕੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਭਰਮ ਅਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਕਸਰ ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨੋਰੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਪਾਂਦੀ, ਜਿਸਦੇ ਗੰਭੀਰ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਘਟ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਿਆਣੇ ਬਣੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਫਿਰ ਧਾਰਮਕ ਲੋਕ ਕਿਵੇਂ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਜਾਣ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਐਸੇ ਭਰਮਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਫ਼ੈਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਮਿਸਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸਿੱਖ ਪਰਚਾਰਕਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਕੁਛ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂ ਵੀ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਮਕੀਨ ਅਕਸਰ ਕਥਾ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਨਿਜੀ ਤਜਰਬੇ ਸੁਣਾਉਣ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕੀ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਮਿਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਿਜੀ ਖਿਆਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਕ ਭਰਮਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਐਸੀ ਕਹਾਨੀਆਂ ਬੜੀ ਰੋਚਕ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕੀਂ ਕੰਨ-ਰੱਸ ਨੂੰ ਹੀ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੰਦ ਸਮਝ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਐਸੇ ਯੂ-ਟਯੂਬ ਵਿਡੀਓ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਕੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਭੂਤਾਂ-ਪਰੇਤਾਂ ਜਾਂ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪਧਰ ਤੇ ਭਰਮ ਫੈਲਿਆ ਅਤੇ ਮਾਨਸਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਈ। ਕੁਛ ਭਰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ: ਮੌਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਤਜਰਬੇ (Near-Death Experiences, NDEs) ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਲੰਬੇ ਕੋਮਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਕੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਐਸਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਐਸਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਈ ਵਾਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮਰਿਆ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਨਸਾਨ ਕੁਛ ਸਮੇਂ ਬਾਦ ਉਠ ਖਲੋਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਬੰਦ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੁਛ ਹਿੱਸੇ ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਔਕਸੀਜਨ, ਸੀ.ਪੀ.ਆਰ. (CPR) ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਜਾ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਨਸਾਨ ਮੁੜ ਉਠ ਖਲੋਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕੀ ਦਿਮਾਗ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ- ਸਵਰਗ, ਦੇਵਤੇ ਜਾਂ ਲੰਬੀ ਗੁਫ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਗਣਾ, ਆਦਿ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਤਜਰਬੇ (Near-Death Experiences) ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ (Brain-dead) ਹੋਣ ਨੂੰ ਮੌਤ ਮਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦਿਮਾਗ ਖੂਨ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਭੁੱਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਰੀਜ਼ ਜਲਦ ਹੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐਸੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਦਿਮਾਗ, ਜੋ ਕਿ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ: ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅਨੁਭਵ, ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਉਮੀਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ, ਐਨਡੀਈ (NDEs) ਉਹਨਾ ਹੀ ਅਸਲ ਹੈ ਜਿਹਨਾ ਦਿਮਾਗ ਆਮ ਜਾਗਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪੂਰਾ ਦਿਮਾਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕਾਰਨ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨ ਬੁਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਬਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਫਿਰ ਜਾਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਭੂਤਾਂ-ਪਰੇਤਾਂ ਜਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਿਖਣਾ ਭੂਤਾਂ-ਪਰੇਤਾਂ ਦਾ ਦਿਸਣਾ ਬਹੁਤ ਆਮ ਜਹੀ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਈਲਾਜ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਜਲਦ ਹੀ ਠੀਕ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁਕੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੁਖਦ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਲਗੇ ਰਹੋ ਮੁਨਾ ਭਾਈ' ਨੇ ਇਸ ਮਸਲੇ ਤੇ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਰੋਲ ਨਿਭਾਯਾ ਸੀ। ਪਰ ਅਕਸਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਈਲਾਜ ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਬੀਮਾਰੀ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਈਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਇਹ ਭੂਤ-ਪਰੇਤ ਦਿਖਣੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਸ਼ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਬਾਬਿਆਂ, ਡੇਰਿਆਂ ਜਾਂ ਤਾਂਤਰਿਕਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਫ਼ਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਦੇਵੀ, ਦੇਵਤੇ ਜਾ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਐਸੇ ਬਾਬਿਆਂ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜਲਦ ਤੋਂ ਜਲਦ ਚੰਗੇ ਮਨੋਰੋਗਾਂ ਦੇ ਮਾਹਰ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਕਿਸੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਜੇ ਮਨ ਵਿਚ ਐਸਾ ਫ਼ੁਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸ਼ਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਿਸ਼ਚੇ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਗੈਰ ਅਕਸਰ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵੀ ਭੂਤਾਂ ਪਰੇਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਇਹ ਗਲ ਨਹੀਂ ਭੁਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿ ਭੂਤ ਜਾਂ ਪਰੇਤ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕਈ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਨੇ ਮਹਾਨਕੋਸ਼ ਵਿਚ ਇਹਨਾ ਦੇ ਅਰਥ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੱਸੇ ਹਨ: ਭੂਤ - ੧. ਇੱਕ ਜੱਟ ਜਾਤਿ। ੨. ਸੰ. ਵਿ- ਭਇਆ ਵੀਤਿਆ ਗੁਜ਼ਰਿਆ। ੩. ਜੇਹਾ. ਸਮਾਨ. ਤਦ੍ਰੂਪ. "ਸਾਰਭੂਤ ਸਤਿ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਉ." (ਸੁਖਮਨੀ) ਸਾਰਰੂਪ ਹਰਿਨਾਮ। ੪. ਹੋਇਆ. ਭਇਆ. "ਪੰਚ ਦੂਤ ਕਰ ਭੂਤਵਸਿ." (ਭਾਗੁ) ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਵਸ਼ੀਭੂਤ ਕਰਕੇ। ੫. ਸੰਗ੍ਯਾ- ਵੀਤਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮਾਂ. "ਭੂਤ ਭਵਿੱਖ ਭਵਾਨ ਅਭੈ ਹੈ." (ਅਕਾਲ) ੬. ਪ੍ਰਿਥਿਵੀ ਆਦਿ ਤਤ੍ਵ. "ਪੰਚ ਭੂਤ ਕਰਿ ਸਾਜੀ ਦੇਹ." (ਗੁਪ੍ਰਸੂ) ੭. ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ. "ਪੰਚ ਭੂਤ ਸਚਿ ਭੈ ਰਤੇ." (ਸ੍ਰੀ ਮਃ ੧) ੮. ਸ਼ਬਦ ਸਪਰਸ਼ ਆਦਿ. "ਪੰਚ ਭੂਤ ਸਬਲ ਹੈ ਦੇਹੀ." (ਨਟ ਅਃ ਮਃ ੪) ੯. ਜੀਵ. ਪ੍ਰਾਣੀ. "ਸਰਬ ਭੂਤ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕਰਿ ਮਾਨਿਆ." (ਸੋਰ ਮਃ ੫) ੧੦. ਭੂਤਨਾ. ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਾਯੁਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਕ੍ਸ਼੍ਦੀ ਪੁਤ੍ਰੀ ਕ੍ਰੋਧਾ ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ ਕਸ਼੍ਯਪ ਦੀ ਔਲਾਦ ਭੂਤ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਅੜਦਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਂਦੇ ਹਨ. "ਕਹੂੰ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤੰ ਹਸੈਂ ਮਾਸਹਾਰੰ." (ਵਿਚਿਤ੍ਰ) ੧੧. ਸ਼ਿਵ. ਪ੍ਰਾਣਰਹਿਤ ਦੇਹ. ਮੁਰਦਾ. "ਮਹਤੀਬਾਰ ਲੇਹੁ ਲੇਹੁ ਕਰੀਐ ਭੂਤ ਰਹਨ ਕਿਉ ਦੀਆ?" (ਸੋਰ ਕਬੀਰ) ੧੨. ਸੰਸਾਰ. ਜਗਤ। ੧੩. ਨਿਆਉਂ (ਨ੍ਯਾਯ). ਇਨਸਾਫ। ੧੪. ਤਤ੍ਵ. ਸਾਰ. ਨਿਚੋੜ। ੧੫. ਸਤ੍ਯ। ੧੬. ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਪੱਖ. ਵਦੀ. ਪ੍ਰੇਤ - ਸੰ. ਵਿ- ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ. ਗਿਆ ਹੋਇਆ। ੨. ਸੰਗ੍ਯਾ- ਮੁਰਦਾ. ਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਾਣੀ। ੩. ਪੁਰਾਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਕਲਪਿਤ ਸ਼ਰੀਰ, ਜੋ ਮਰਣ ਪਿੱਛੋਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਪਿੰਡਦਾਨ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ੪. ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਜੀਵ। ੫. ਪਿਸ਼ਾਚਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਤਿ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਬਹੁਤ ਡਰਾਵਣੀ ਹੈ, ਭੂਤ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਮਨੁਖ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਜੀਬ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਸਵਭਾਵ ਨਾਲ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਸਮਝ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਡਿਸੋਸੀਏਟਿਵ ਆਈਡੈਂਟਿਟੀ ਡਿਸਆਰਡਰ (Dissociative Identity Disorder, DID) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਨੋ ਵਿਕਾਰ ਵਿਚ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਜੀਅ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਹਨਾ ਦਾ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰੀਰਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋਇਆ ਹੋਏ ਜਾਂ ਜੰਗ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ਵੇਖੇ ਹੋਣ। ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਭੂਲ ਭੁਲਇਆ' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਸੇ ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ। ਸਮੂਹਕ ਹਿਸਟੀਰੀਆ (Mass Hysteria) ਮਨੋ ਵਿਕਾਰ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਤਕ ਸੀਮਤ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਉਸ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦ ਇੱਕੋ ਤਰਾਂ ਦੇ ਖਿਆਲ, ਅਵਾਂਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਆਕਾਰ ਇੱਕ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲਗ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮਣਨ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਅਤੇ ਮਦਦ ਮਿਲਣੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੂਹਕ ਹਿਸਟੀਰੀਆ ਉਹ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਅਫਵਾਹਾਂ ਅਤੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਇੱਕੋ ਜਹੇ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਬਾਦੀ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 'ਅਫਵਾਹਾਂ' ਅਤੇ 'ਡਰ' ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਧਾਰਮਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਨੇਤਾ ਵੀ ਐਸੇ ਭਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸਮੂਹਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀ (Mass Psychogenic Illness) ਜਾਂ ਸਮੂਹਕ ਜਨੂੰਨੀ ਵਿਵਹਾਰ (Collective Obsessional Behavior) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਛ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਸਮੂਹਕ ਹਿਸਟੀਰੀਆ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਏ: ੧) ਸਾਲ 1995 ਵਿਚ ਗਨੇਸ਼ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਦੁਧ ਪਿਣਾ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ। ਸਾਰਾ ਦੁਧ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਡਿਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀ ਹੀ ਦੁਧ ਪੀਂਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ੨) ਅਗਸਤ 2006 ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਠਾ ਹੋਣ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲੀ ਜੋ ਹਾਜੀ ਮਕਦੂਮ ਬਾਬਾ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਤਾਦਾਰ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਗ ਪਏ। ੩) ਮਈ 2001 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ 'ਮੰਕੀ ਮੈਨ' (Monkey Man) ਦੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲੀ। ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟਾਂ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦੀ ਸੱਦਮੇ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਮੈਡਿਕਲ ਰੀਪੋਰਟ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਜ਼ਖਮ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ੪) ਜੁਲਾਈ 2017 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਹੱਸਮਈ ਤਾਕਤਾਂ ਹੱਥੋਂ ਅਪਣੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਗੁਤ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗਲ ਦੱਸੀ। ੫) ਸਾਲ 2018 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਬੱਚਾ-ਚੋਰੀ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲੀ। ਇਸਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ੨੨ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ੬) 2019 ਵਿਚ ਚਮੋਲੀ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਦਰਜਨਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਚੀਕਣ ਲਗ ਪਈਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਵੀ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਦਰਅਸਲ ਹੱੜਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾ ਦੇ ਸਹ-ਪਾਠੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਸੱਦਮੇ ਨੂੰ ਉਹ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕੀਆਂ। ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵੀ ਅਫਵਾਹਾਂ ਅਤੇ ਡਰ ਦੇ ਅਸਰ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਭਾਂਡੇ ਖੜਕਣ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਗਵਾਈ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਕ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਰਾ ਕਰਦੇ ਦੇਖਣਾ ਸਮੂਹਕ ਹਿਸਟੀਰੀਆ ਦੀਆਂ ਹੀ ਉਦਾਹਰਣਾ ਹਨ। ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਸੁਕਸ਼ਮ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਰਾਜਨੇਤਾ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿਵੇਂ ਝੂਠੀਆਂ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਕਰੋਨਾ ਵਾਈਰਸ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾ ਖਿਲਾਫ਼ ਨਫ਼ਰਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਫ਼ਰਤ ਨੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਤੰਤਰ ਦਾ ਅਸਰ ਕਬੂਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗਮਈ ਢੰਗ ਵਿਚ ਅਕਸਰ 'ਭਗਤ' ਕਰ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿਚ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਵੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਏ ਧੜੇ, ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਬਾਬੇ, ਡੇਰੇ, ਕਥਾਵਾਚਕਾਂ ਦਾ 'ਭਗਤ' ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਜਥੇਬੰਦੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਰਾਏ ਰਖਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰਭਾਈ ਖਿਲਾਫ਼ ਉਹ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੋਧਾ ਲਾਉਣ ਜਾਂ ਗੁਰੁ ਘਰ ਦਿਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਦੇ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਕੇ ਦੇਖਣ ਦੇ ਕੋਝੇ ਯਤਨ ਹਨ। ਇਸ ਰੁਝਾਣ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਪੰਥ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਛੇ ਧਕੇਲ ਦੇਵੇਗਾ। ਭਗਤ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਭਗਤ ਜੋ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਵੇ। ਸਭਿ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ਮੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਵਿਣੁ ਗੁਣ ਕੀਤੇ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਇ ॥ {ਪੰਨਾ ੪} ਸੇ ਭਗਤ ਸੇ ਭਗਤ ਭਲੇ ਜਨ ਨਾਨਕ ਜੀ ਜੋ ਭਾਵਹਿ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਭਗਵੰਤਾ ॥ {ਪੰਨਾ 11} ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾ ਦਾ ਧਾਰਣੀ ਹੋਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਰੱਬੀ ਗੁਣਾ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਗਰ ਮਨੁਖ ਅਪਣਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਿਸੇ ਚਮਤਕਾਰ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਦੀ ਮੁਕਤੀ, ਸਵਰਗ, ਆਦਿ ਵਿਚ ਟਿਕਾਏਗਾ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਅਫਵਾਹਾਂ ਜਾਂ ਡਰ ਦਾ ਅਸਰ ਵੀ ਕਬੂਲ ਕਰੇਗਾ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਆਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਗਰ ਸਿੱਖ ਨਿਰਭਉ ਨੂੰ ਧਿਆਏਗਾ ਫ਼ਿਰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਭਰਮ ਉਸਨੂੰ ਡੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਣਗੇ। ਜਿਨ ਨਿਰਭਉ ਜਿਨ ਹਰਿ ਨਿਰਭਉ ਧਿਆਇਆ ਜੀ ਤਿਨ ਕਾ ਭਉ ਸਭੁ ਗਵਾਸੀ ॥ {ਪੰਨਾ 11} ਕਰਉ ਬੰਦਨਾ ਅਨਿਕ ਵਾਰ ਸਰਨਿ ਪਰਉ ਹਰਿ ਰਾਇ ॥ ਭ੍ਰਮੁ ਕਟੀਐ ਨਾਨਕ ਸਾਧਸੰਗਿ ਦੁਤੀਆ ਭਾਉ ਮਿਟਾਇ ॥ {ਪੰਨਾ 296} ਨਿਰਭਉ ਜਪੈ ਸਗਲ ਭਉ ਮਿਟੈ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਛੁਟੈ ॥ {ਪੰਨਾ 293} ਨਿਚੋੜ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹੱਡੀ ਟੁਟ ਜਾਏ ਉਹ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਜਾਵੇਗਾ, ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕੌਲ ਜਾਵੇਗਾ, ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਵਾਸਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਬਾਬੇ ਕੋਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਮਾਨਸਕ ਰੋਗ ਦੇ ਈਲਾਜ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਮਨੋਰੋਗ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਜਾਵੋ ਨਾ ਕੀ ਕਿਸੇ ਡੇਰੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਬਾਬੇ ਕੋਲ। ਸਮਾਜ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਅਸਰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕਬੂਲਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪਰਚਾਰਕ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਗਰੁਕ ਕਰਨ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ 'ਮੀਰੀ' ਮਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਹੋਂਦੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਵੀ ਤਾਂ ਮੀਰੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਹੋਈਆਂ। ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਬਖਸ਼ੇ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਧੇ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇ। ਜੇਹੜੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਪੀਰੀ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਹੋਣਗੀਆਂ ਉਹ ਜਗਤ ਲਈ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਕਿਉਂਕੀ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਪੀਰੀ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚੋਂ ਜਨਮੀ ਹੈ। ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਇ ਜੀਉ ॥ {ਪੰਨਾ 72} ਮਨੁਖੀ ਮਨ ਇੱਕ ਬੁਝਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਗਿਣਤ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਘੱਟੀਆਂ ਚੰਗੀ-ਮੰਦੀ ਯਾਦਾਂ, ਰਾਜਨਿਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ, ਆਰਥਕ ਤੰਗੀ ਕਾਰਨ ਕੁਪੋਸ਼ਨ, ਅਖੋਤੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਗੁਲਾਮੀ ਜਾਂ ਅਖੋਤੀ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਦਾ ਹੰਕਾਰ, ਪੂਜਾਰੀ ਹੱਥੋਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਿਚ ਭਟਕਣਾ। ਇਹ ਸਭ ਹੀ ਤਾਂ ਕਈ ਜਨਮਾਂ ਦੀ ਕਾਲਖ ਹੈ ਜੋ ਮਨ ਤੇ ਲਗੀ ਪਈ ਹੈ। ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਮਲੁ ਲਾਗੀ ਕਾਲਾ ਹੋਆ ਸਿਆਹੁ ॥ {ਪੰਨਾ 651} ਗੁਰੂ ਮੇਹਰ ਕਰੇ ਕਾਲਖ ਉੱਤਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂਕੀ ਸਮਝ ਪੈ ਜਾਵੇ ਕਿ ਮਨ ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹੀ ਹੈ। ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥ ਮਨ ਹਰਿ ਜੀ ਤੇਰੈ ਨਾਲਿ ਹੈ ਗੁਰਮਤੀ ਰੰਗੁ ਮਾਣੁ ॥ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣਹਿ ਤਾਂ ਸਹੁ ਜਾਣਹਿ ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕੀ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਏਕੋ ਜਾਣਹਿ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਨ ਹੋਈ ॥ ਮਨਿ ਸਾਂਤਿ ਆਈ ਵਜੀ ਵਧਾਈ ਤਾ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਅਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥ {ਪੰਨਾ 441} 
ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੫ ਨੂੰ ਜਦ ਚੱਬੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਕੱਠ ਹੋਇਆ ਜਿਸਨੂੰ ਸਰਬਤ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਬਹੁਤ ਆਸਵੰਦ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਕੱਠ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿਆਸੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਗਲਬੇ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਉਪਰੰਤ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਵਲੋਂ ਸੋਧਾ ਸਾਧ ਦੇ ਮਾਫ਼ੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਰੋਸ ਵਿਚ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਕੱਠ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਸੰਗਤ ਕੋਲੋਂ ਰਾਏ ਲਏ ਬਗੈਰ ਹੱਥ ਖੜੇ ਕਰਵਾਕੇ ਮੱਤੇ ਪੜ ਲਏ ਸਨ ਫਿਰ ਵੀ ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਆਸਵੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕੀ ਇਸ ਵਿਚ ਲਏ ਗਏ ਭਵਿਖੱਤ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸਦਾ ਮੱਤਾ ਨੰ: ੨ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ:
“ਅਜ ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਵਉਚਤਾ, ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਖੋਰੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਥੇਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਖਤਾਂ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸੁਚੱਜਾ, ਨਿਰਪੱਖ ਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਕੇ ੩੦ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੫ ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ੨੦੧੬ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੀਰੀ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਬੰਨੇ ਟੁੱਟ ਗਏ ਜਦੋਂ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ੨੪ ਸਤੰਬਰ ੨੦੧੫ ਨੂੰ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਵਲੋਂ ਕਤਲਾਂ, ਬਲਾਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝੇ ਡੇਰਾ ਸਿਰਸਾ ਦੇ ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਮੰਗੇ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਮੁਆਫੀ ਦੇ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਣ-ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।“ 2016 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਲੰਘੇ ਕਈ ਚਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਮੱਤੇ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜਣ ਵਾਸਤੇ ਜਿਹੜੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਇਸਤੋਂ ਭਗੋੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਸਿਰੜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ 'ਫ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ’ (freeakaltakht.org) ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਖਰੜਾ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਧੀ-ਵਿਧਾਨ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਰਾਏ ਬਣਾਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ- ਸਰਬਤ ਖਾਲਸਾ, ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਜਥੇਦਾਰ, ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ। ਇਹ ਲਿਖਤ ਇਸੇ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅਗੇ ਤੋਰਨ ਦਾ ਨਿਮਾਣਾ ਜਿਹਾ ਉਪਰਾਲਾ ਹੈ। ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਹੈ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਲੋਂ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਬਾਦ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਜਲਦ ਹੀ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਰੂ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਉਪਰ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰ ਲਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁਲਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਉਥੋਂ ਪਰਤ ਗਏ। ਉਪਰੰਤ ਨੌਵੇਂ ਅਤੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੌਰਾਨ ਅਨੰਦਪੁਰ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ। ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਨ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿਚ ਕੁਛ ਸਮਾਂ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ, ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸੁਹਿਰਦ ਸਿੱਖ ਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਈ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਇਹ ਪੂਜਾਰੀ ਨੁਮਾ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿਚ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਕੁਛ ਸਵਾਲ ਜੋ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ:
'ਫ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਕਿ ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤਕ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਜਾਰੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਨਪਾਕ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕੀ ਸੂਖਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਪੰਥ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਉਸੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੈ। ਜ਼ਰੁਰਤ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕੀ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਨਹੀਂ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੇ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਿਵਾਨੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਪ ਕਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਹੇਠ ਇੱਕਠੇ ਹੋਣ ਦੀ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਗਲ ਸਮਝਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤਕ ਐਸਾ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਅਹੁਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਰਪਰਸਤੀ ਹੇਠ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਹੀ ਕਾਢ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਸਲੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਲਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਓਹ ਚਾਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਦੋਸ਼ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫ਼ਿਰ ਸੋਧਾ ਸਾਧ ਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੇਕੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਬਾਦਲ) ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਕਰਨਾ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ ਪ੍ਰੋ: ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਜਿਨ੍ਹੇ ਵੀ ਪੰਥ ਵਿਚੋਂ ਛੇਕੇ ਗਏ ਹਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪੂਜਾਰੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਗਲ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੁਛ ਐਸੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵੀ ਲਏ ਗਏ ਜੋ ਪੰਥਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਜੇ ਸਮੁੱਚੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਵੇਖੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪੰਥਕ ਹਿਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੁਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 'ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ' ਗੁਰੂ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜਾ ਕੇ ਦੇਹਧਾਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਥ ਵਿਚੋਂ ਛੇਕਣ ਅਤੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਢੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਇਹ ਹੀ ਹਨ: 1) ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਅਧੀਨ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਰਾਹੀਂ ਕਰ ਦੇਣਾ। 2) ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪਵਿਤੱਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਤਕ ਸੀਮਤ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣਾ। ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਦ ਅਜ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੋਬਾਰਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਟੱਕਰ ਮਹੰਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਰਾਜਨਿਤਕ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਲੈਸ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਜੋ ਸੁਹਿਰਦ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਹੱਲ ਲਭ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਲਭ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਮੌਜੂਦਾ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਅਸਥਾਈ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕੀ ਖੋਟ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹੀ ਕੰਮ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਵੀ ਉਹੀ ਮਿਲਣਗੇ। ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਾਸਤੇ ਕਰਮ ਬਦਲਣੇ ਪੈਣਗੇ। ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਮੁਹਿਮ ਜਾਂ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਨੂੰ ਤਹਿ ਕਰਨ ਲਈ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਟੀਮ ਲੀਡਰ ਹੀ ਲੈਣਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਸਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਥਾਪਿਆ ਸੀ। ੧੮ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਰ ਮਿਸਲ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥੇਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਵਿਧੀ-ਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਲਏ ਗਏ ਹਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਵੇ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਜੱਥੇ (ਟੀਮ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਵਕਤੀ ਮਿਆਦ ਤੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰੇ। ਪਰ 'ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ' ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰਤੀਬ ਦੇਣੀ ਬਣਦੀ ਹੈ: 1) ਗੁਰਦੁਆਰੀਆਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪੁਨਰਗਠਨ। 2) ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਸਰਬਤ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ। ਪਹਿਲੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਸੰਗਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕੀ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵੀਧਾਨ ਅਧੀਨ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਲੜ ਜਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਣਾ, ਇਸ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਇਸਲਈ 'ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸੁਧਾਰ' ਦੀ ਬਜਾਏ 'ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪੁਨਰਗਠਨ' ਵਰਤਨਾ ਹੀ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੁਰਤ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਹਿਲ ਕਦਮ ਤੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਰਬਤ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੀਆਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਮਾਣਾ ਜਿਹਾ ਸੁਝਾਅ ਜਾਂ ਡਰਾਫ਼ਟ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤਕ ਬੁਨਿਆਦ ਤੇ ਖੜਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਲੋਂ ਸਰਬ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਚੁਣੇ ਗਏ ਪੰਜ ਪਿਆਰੀਆਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਮੱਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਮਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿੱਖ ਹੁਣ ਇੱਕ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੱਸਲੇ ਵੱਖ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਉਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਵੱਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰੇ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਜਿਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਹਧਾਰੀ, ਮੂਰਤੀ ਜਾਂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਵਖ-ਵਖ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਮੰਚ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਕਹਿਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਿਧੀ-ਵਿਧਾਨ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਚੁਣੇ। 'ਫ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਜੋ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ: ੧) ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਕਿ ਸਰਬ-ਸਹਿਮਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੋਣਗੇ। ਸਾਰੇ ਸੁਝਾਅ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸੰਪੂਰਨ (100%) ਸਹਿਮਤੀ ਹੈ। ਅਸਹਿਮਤ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਣਗੇ ਪਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਲਏ ਗਏ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵਚਨਬੱਧ ਹੋਣਗੇ। ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਰਨ ਦੱਸਣ ਤੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸੁਝਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਤਾਂ ਕਿ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਵੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ੨) ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਮਸਲੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਾਲੇ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਖਰਿਆਈ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਣਗੇ। ੩) ਲਏ ਗਏ ਹਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਜੱਥੇ (ਟੀਮ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਵਕਤੀ ਮਿਆਦ ਤੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ। ੪) ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਨੁਮਾਇੰਦਾ: i) ਗੁਰੂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ) ਹੋਵੇ। ਜੇ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਨਾ ਮਿਲਣ ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਾਬਲ ਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਸੇਵਾ (ਫਰਜ਼) ਅਜਿਹੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਕਾਬਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ। ii) ਗੁਰੂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੋਵੇ। iii) ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਸੰਸਥਾਨ ਵੱਲੋਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਾ ਹਮਾਇਤੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਦਰਸਾਏ ਕਿ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਰਾਜ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ (ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸਮੇਤ) ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੰਸਥਾਨ ਹੈ। ੫) ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਔਨਲਾਈਨ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਹੋਵੇ। ੬) ਕੋਰਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ੫੧% ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ, ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਵਿਚਾਰਕ ਆਗੂਆਂ, ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ (ਔਰਤਾਂ, ਦਲਿਤਾਂ, ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਆਦਿ) ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ। ੮੦ % ਜਨ-ਸੰਖਿਆ, ਖੇਤਰੀ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ; ੧੮% ਨੀਤੀ, ਮਰਿਆਦਾ, ਸੇਵਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ; ੨% ਪੰਥਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਧਾਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ। ੭) ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ੫੦੦ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ੮੦% ੪੦੦ ਨੁਮਾਇੰਦੇ: (੧) ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ: ੨੬੩ (੨) ਅਮਰੀਕਨ ਦੇਸ਼: ੪੬ (੩) ਯੂਰਪ: ੪੬ (੪) ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ: ੧੮ (੫) ਓਸ਼ਨੀਅ ਦੇਸ਼: ੧੧ (੬) ਅਫ਼ਰੀਕਾ: ੧੦ (੭) ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼: ੬ ਚੋਣਵੇਂ ਖੇਤਰੀ ਨੁਮਾਇੰਦੇ। ਖੇਤਰੀ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਵੇਲੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ: ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ/ਕਾਲਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੰਯੁਕਤ ਸੰਗਤ/ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮ ਵਰਗ। ੧੮% ੯੦ ਨੁਮਾਇੰਦੇ। ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦੀ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੀਤੀ, ਸੇਵਾ ਮਾਹਿਰਾਂ ਤੇ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ੨% ੧੦ ਨੁਮਾਇੰਦੇ। ਪੰਥ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਸਧਾਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਵਰਗ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਉੱਪਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ੧੦੦ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਜਿਹਨਾ ਸੇਵਾ ਮਾਹਿਰਾਂ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਸਧਾਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਰ ਕੌਸ਼ਲ ਅਤੇ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਮਾਹਰ ਹੋਣ। ਖਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਰ ਖਿੱਤਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਏ ਸ਼ਾਮਲ ਰਕਨ ਲਈ ਹਰ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਮੈਂਮਬਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣ। ਜਿਹੜਾ ਮੁੱਦਾ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਹੋਵੇ ਇਹ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਉਸ ਉੱਤੇ ਵਿਸਤਾਰਤ ਰੀਪੋਰਟ ਜਨਤਕ ਕਰੇ। ਜਨਤਕ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਫਾਈਨਲ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਸਰਬ ਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਉਣ ਜੋ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਮੱਤਾ ਮਣਿਆ ਜਾਵੇ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਕੰਮਕਾਜ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹੇਠ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ: 
ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ
ਸਾਰਾ ਕਾਰਜ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਚੱਲੇ ਇਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੈਂਮਬਰੀ ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਮੈਂਮਬਰ ਜਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਆਵੇ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਾਪਦੰਡਾ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਉਤਰਦਾ / ਉਤਰਦੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਕਰਨ। ਜਾਂਚ ਉਪਰੰਤ ਅਗਰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸਹੀ ਪਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂਮਬਰ ਜਾਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਮਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਹੀ ਕਰੇ। ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ੫੦੦ ਮੈਂਮਬਰ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਭੇਜਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾ ਦਾ ਪੰਥ ਲਈ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵੇਰਵਾ ਦੱਸਣ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਵੇਰਵਾ ਆਨ ਲਾਈਨ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਿੱਖੀ ਰਹਿਣੀ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਪੱਖ ਹੋਣ ਇਸ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੋਣ। ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਹਨਾ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਅਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭੇਜੇ। ਸਾਰੇ ੫੦੦ ਮੈਂਮਬਰ ਹਰ ਇਕ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਦੱਸੇ ਵੇਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੇਟਿੰਗ ਦੇਣ। ਰੇਟਿੰਗ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ੨੦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਪੰਜ ਨੂੰ ਚੁਣੇ, ਇਹ ਹੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਹੋਣ। ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਰੇਟਿੰਗ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਕਿ ਚੋਣ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਮਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਜੀ ਰਾਏ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਅਗਰ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਘਟੋ-ਘਟ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਰਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਅਗਾਂਹ ਵਧੂ ਕਦਮ ਹੋਵੇਗਾ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮਾਂ ਕਾਰਜ ਇਹ ਸਭ ਮੈਂਮਬਰ, ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਚਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਾਰਜ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੋਵੇ (ਜਿਵੇਂ ਪੰਜ ਸਾਲ)। ਇਸ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਉਪਰੰਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਮਬਰ ਦੋਬਾਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਮੈਂਮਬਰ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਮ ਰਾਏ ਬਣਾ ਲਈ ਜਾਵੇ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮਾਂ ਕਾਰਜ ਇਹਨਾ ਕਾਰਨਾ ਕਰਕੇ ਲਾਹੇਵੰਧ ਹੈ: ੧) ਨਵਾਂ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਮੌਕੇ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੨) ਇਸ ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ। ੩) ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਮੈਂਮਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਣ ਨਾਲ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਕਰਿਆ ਪੰਥ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਿੱਤੀਆਂ ਵਿਚ ਕਈ ਲੀਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗੀ। ਇਹ ਸਮੁਚਾ ਢਾਂਚਾ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਰੋਕ ਦੇ ਚਲਦਾ ਰਹੇ ਇਸ ਲਈ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ੫੦੦ ਮੈਂਮਬਰ, ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ, ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਇਹਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਖਤਮ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਪਹਿਲਾ ਸਾਲ- ੫੦੦ ਮੈਂਮਬਰਾ ਦੀ ਚੋਣ ਦੂਜਾ ਸਾਲ- ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਤੀਜਾ ਸਾਲ- ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਚੌਥਾ ਸਾਲ ਪੰਜਵਾਂ ਸਾਲ- ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਛੇਵਾਂ ਸਾਲ- ੫੦੦ ਮੈਂਮਬਰਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਤਵਾਂ ਸਾਲ- ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਅੱਠਵਾਂ ਸਾਲ- ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਨੌਵਾਂ ਸਾਲ ਦੱਸਵਾਂ ਸਾਲ- ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ । ਨੋਟ: ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪਹਿਲੀ ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਕੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਆਕੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਚੋਣ ਵਿਵਸਥਾ ਅਧੀਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਸਾਲ ਰਖਣ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਜ ਸਮਾਂ ਵਧੇਰੇ ਉਹਨਾ ਮੈਂਮਬਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਜਾਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਾਸਤੇ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਹਨਾ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫੰਡਿੰਗ ਇਸ ਸਾਰੇ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਇਆ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਨਾ ਰੁਕੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਜੋ ਵੀ ਪੰਥਕ ਹਿੱਤਾ ਲਈ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ, ਉਹਨਾ ਸਭ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਰ ਹੇਠ ਲਿੱਖੇ ਕਾਰਜ ਤਾਂ ਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ: ੧) ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਖੋਜ ੨) ਧਰਮ ਪਰਚਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪਰਚਾਰਕ ਤਿਆਰ ਕਰਨੇ। ੩) ਸਿਕਲੀਗਰ, ਵੰਜਾਰੇ, ਮੱਜਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਿਛੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਉੱਦਮ। ੪) ਜੇਲਾਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਬੇਕਸੂਰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੈਰਵੀ। ੫) ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਗਲਬੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਮੁਹਿੰਮ। ੬) ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੱਤਭੇਦ ਅਤੇ ਭੱਖਦੇ ਮੱਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਮਰਸ਼। ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਕੁਛ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਟੂਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮੈਂਮਬਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਲਈ ਖਰਚੇ ਵੀ ਹੋਣਗੇ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਮਾਇਆ ਦੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਚਲਣਾ। ਇਸਦੀ ਫੰਡਿੰਗ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਨ ਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ: ੧) ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਾਰੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਸਲਾਨਾ ਭੇਟਾ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ੨) ਆਮ ਸਿੱਖ ਵੀ ਅਪਣੀ ਸਮਰਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਸਵੰਧ ਵਿਚੋਂ ਮਾਇਆ ਆਨ ਲਾਈਨ ਜਮਾਂ ਕਰਾ ਸਕੇ। ਆਨ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਫੰਡਿੰਗ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਰਖਣ ਵਾਸਤੇ ਆਈ.ਟੀ. ਅਤੇ ਫਾਈਨੈਂਸ ਟੀਮ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ। ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਇਸਦਾ ਔਡਿਟ ਕਿਤਾ ਜਾਵੇ। ਸ਼ੁਰੂ ਕਿਥੋਂ ਕਰਿਏ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਹੇਠ ਲਿੱਖੇ ਕਦਮ ਚੁਕੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹਿਦੇ ਹਨ: ੧) ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਹਿਰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਖੜਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜਿੰਮਾ ਅਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈਣਾ ਪਵੇਗਾ। ੨) ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਵੈਬਸਾਈਟ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲ ਐਪ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ੩) ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਮਰਸ਼ ਨਾਲ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ੪) ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰਤੀ ਲਿਆਈ ਜਾਵੇ। ੫) ਪਹਿਲੀ ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਿਤਾ ਜਾਵੇ। ੬) ਪੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਫਾਈਨਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ੭) ਵਿਵਸਥਾ ਖੜੀ ਕਰਣ ਉਪਰੰਤ ਮੁਢਲੀ ਟੀਮ ਭੰਗ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਥੇ ਇਹ ਗਲ ਮਣ ਕੇ ਚਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁਕਾਵਟ ਉਹਨਾ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਬਾਬੇ ਅਤੇ ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਆਵੇਗੀ ਜਿਹਨਾ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮੋਜੂਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾਉਣ ਗਿਆਂ ਕਿ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਵਾਲੇ ਸੁਹਿਰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੋਖੀ ਗਰਦਾਨ ਕੇ ਆਮ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਰਾਹ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਬਸ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਹੇਠ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ। Historical & ideological assessment on the miracles associated with Bhagat Namdev Jiਚਾਹੀਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਪੂਜਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿਚ ਫਿੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਓ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਿਏ:
ਕਹਾਣੀ- ਇਕ ਵਾਰ ਭਗਤ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ ਤੇ ਇਕ ਬੇੜੇ ਰਾਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਮੌਸਮ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਤੂਫ਼ਾਨ ਇਤਨਾ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਬੇੜੇ ਤੇ ਸਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਚੱਪੂ ਮਾਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇੜਾ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਜੀ ਸਮਝ ਗਏ ਇਸ ਮੂਸੀਬਤ ਤੋਂ ਅਗਰ ਕੋਈ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਬੀਠਲ ਹੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੇ ਬੀਠਲ ਆਪਣੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖ, ਅਸੀਂ ਚੱਪੂ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤਰਨਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਹੇ ਕੇਸ਼ਵ! ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਦੇਕੇ ਸਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਅਤੇ ਡੁਬਣ ਤੋਂ ਬਚਾ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਦੇਕੇ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਲਗਾਇਆ। ਆਖੋ ਜੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ! ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਕੀਤਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਰਜ ਹੈ: ਲੋਭ ਲਹਰਿ ਅਤਿ ਨੀਝਰ ਬਾਜੈ ॥ ਕਾਇਆ ਡੂਬੈ ਕੇਸਵਾ ॥੧॥ ਸੰਸਾਰੁ ਸਮੁੰਦੇ ਤਾਰਿ ਗੋੁਬਿੰਦੇ ॥ ਤਾਰਿ ਲੈ ਬਾਪ ਬੀਠੁਲਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਅਨਿਲ ਬੇੜਾ ਹਉ ਖੇਵਿ ਨ ਸਾਕਉ ॥ ਤੇਰਾ ਪਾਰੁ ਨ ਪਾਇਆ ਬੀਠੁਲਾ ॥੨॥ ਹੋਹੁ ਦਇਆਲੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਲਿ ਤੂ ਮੋ ਕਉ ॥ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੇ ਕੇਸਵਾ ॥੩॥ ਨਾਮਾ ਕਹੈ ਹਉ ਤਰਿ ਭੀ ਨ ਜਾਨਉ ॥ ਮੋ ਕਉ ਬਾਹ ਦੇਹਿ ਬਾਹ ਦੇਹਿ ਬੀਠੁਲਾ ॥੪॥ (ਭ : ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 1196) ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੜਚੋਲ- ਇਹ ਲੇਖ ਪੜਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸਜਣਾ ਤੋਂ ਮੈਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਮਾਫੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਪਰ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਝੂਠੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਐਸਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆ। ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਕੇਵਲ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਐਸੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥ ਕਰ ਕੇ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਕੇ ਸੰਗਤ ਨੂ ਗੁਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਹਕਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਉਹ ਕਾਲਪਨਿਕ ਤਸਵੀਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਿੱਤ ਵਿਚ ਉਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਿਰਧ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਦਿਆਂ ਦੋ ਉਂਗਲਾਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਵਲ ਕਰਕੇ ਕੋਲ ਟਾਹਣੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵ ਅਰਥ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਅਗਰ ਉਪਰ ਲਿੱਖੀ ਝੂਠੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇੜੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਵਿਚ ਫਸੀ ਦਿੱਸ ਰਹੀ ਹੋਵੇ, ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਅਸਮਾਨ ਵਲ ਹੱਥ ਕਰਕੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਇਕ ਲੰਮੀ ਬਾਂਹ ਬੇੜੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੇ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਭੋਲੀ-ਭਾਲੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਮਨਾ ਤੇ ਹੋਰ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਕੋਈ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਸਦੇ ਬਾਹਰ ਬੋਰਡ ਤੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਲਿੱਖ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਪਰ ਦਰਸਾਈ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਲਗੀ ਹੋਵੇ ਫਿਰ ਤਾਂ ਚੜਾਵੇ ਦੇ ਗੱਫ਼ੇ ਨਹੀਂ ਸੰਭਾਲ ਹੋਣੇ। ਉਪਰ ਦਰਜ ਵਾਕ ਵਿਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦ- ਸਮੁੰਦਰ, ਤੂਫ਼ਾਨ, ਬੇੜੀ, ਚੱਪੂ (ਖੇਵ), ਅਤੇ ਬਾਂਹ ਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ- ਸੰਸਾਰ, ਮਾਯਾ, ਜੀਵਨ, ਮਨਮੱਤ, ਅਤੇ ਗੁਰਮੱਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ: ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ: ਹੇ ਬੀਠਲ ਪਿਤਾ! ਹੇ ਗੋਬਿੰਦ! ਮੈਨੂੰ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾ ਲੈ।1। ਰਹਾਉ। ਹੇ ਸੁਹਣੇ ਕੇਸਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ! (ਇਸ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ) ਲੋਭ ਦੀਆਂ ਠਿੱਲ੍ਹਾਂ ਬੜੀਆਂ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਡੁੱਬਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।1। ਹੇ ਬੀਠਲ! ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬੇੜੀ ਤੂਫ਼ਾਨ (ਮਾਯਾ ਜਾਂ ਭਰਮ) ਵਿਚ ਫਸ ਗਈ ਹੈ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਚੱਪੂ (ਆਪਣੀ ਮੱਤ) ਲਾਣ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ; ਪ੍ਰਭੂ! ਤੇਰੇ (ਇਸ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ) ਮੈਨੂੰ ਪਾਰਲਾ ਬੰਨਾ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ।2। ਹੇ ਕੇਸ਼ਵ! ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਦਇਆ ਕਰ, ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾ, ਤੇ (ਇਸ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ) ਪਾਰ ਲੰਘਾ।3। (ਤੇਰਾ) ਨਾਮਦੇਵ, ਹੇ ਬੀਠਲ! ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ– (ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਠਿਲ੍ਹਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਮੇਰੀ ਬੇੜੀ ਝੱਖੜ ਦੇ ਮੂੰਹ ਆ ਪਈ ਹੈ, ਤੇ) ਮੈਂ ਤਾਂ ਤਰਨਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ (ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ) ਫੜਾ, ਦਾਤਾ! ਬਾਂਹ ਫੜਾ।4। ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਲਈ ਪੂਜਾਰੀ ਜਿਸ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਚੰਚਲ ਮਨ ਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਰਾਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਚਮਤਕਾਰ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮਣਨ ਵਿਚ ਅਨੰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੂਜਾਰੀ ਇਸੇ ਆਤਮਿਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਸ਼ਰਦਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਫਾਇਦਾ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਪਰੰਤ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀ ਲਿੱਖੀ, ਉਪਰੰਤ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਵੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੱਢੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਹੀਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਪੂਜਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿਚ ਫਿੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਵਖ-ਵਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾ ਤੇ ਜਾਕੇ ਗੋਸ਼ਟੀ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਅੱਤਕਥਨੀ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਉਥੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹੋਈ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤਾਂ ਹਰ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸਥਾਨਾ ਤੇ ਗਏ- ਸਨਾਤਨ, ਯੋਗ, ਬੋਧ, ਇਸਲਾਮ, ਜੈਨ, ਆਦਿ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸੱਚ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਪੂਜਾਰੀ ਦੇ ਝੂਠ ਦਾ ਪਾਜ ਉਖੇੜਨਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਕਈ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨਾ ਤੇ ਗਏ ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਲੋਂ ਜਾਤ-ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ ਖਿਲਾਫ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੁਕ ਕਰਨਾ, ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਠੱਗੀ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਕੇ ਇੱਕ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਉਸ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਮਿੱਥ ਨੂੰ ਜੋੜ ਦੇਵੋ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰ ਬਹੁਤ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪੂਜਾਰੀ ਦੀ ਜਕੜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੂੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਨੂੰ ਖੂੰਡਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜੋ ਤਰੀਕਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਹਰ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਚਮਤਕਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਮਿੱਥ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਚਮਤਕਾਰ ਵਲ ਲਗਾ ਦੇਣਾ ਤਾਂਕਿ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਕਰੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਜਿਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਘੜੇ ਊਚ-ਨੀਚ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਉਥੇ ਹੀ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੀਆਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਕੇ ਇਕ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈਆਂ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਾਕੀ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਤੇ ਬੜਾ ਨਕਰਾਤਮਕ ਅਸਰ ਹੂੰਦਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਨ ਗੁਰ-ਉਪਦੇਸ਼ ਸਹਾਰੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਅੰਨੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਖਿਆਲੀ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਲਾਮ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੀਆਂ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੀ ਲੈ ਲਵੋ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਰਮਣੀਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਥਾਂ ਨਿਅਤ ਕਰਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੀ ਮਿੱਥਕ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੇਮਕੁੰਟ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜ ਕੁਝ ਦਹਾਕੀਆਂ ਬਾਦ ਹੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇਸ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਦੇ ‘ਦਰਸ਼ਨ’ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧ ਹੈ। ਚੰਚਲ ਮਨ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਥਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਹੂੰਦੀਆਂ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਮਾਨਸਕ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੇਅੰਤ ਗੁਣਾ ਦੀ ਵੱਢੀ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਸਾਹਮਣੇ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਰਮ ਦੀ ਲਕੀਰ ਖੁਦ-ਬ-ਖੁਦ ਛੋਟੀ ਪੈ ਜਾਵੇ: ਜੇ ਜੁਗ ਚਾਰੇ ਆਰਜਾ ਹੋਰ ਦਸੂਣੀ ਹੋਇ ॥ ਨਵਾ ਖੰਡਾ ਵਿਚਿ ਜਾਣੀਐ ਨਾਲਿ ਚਲੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਚੰਗਾ ਨਾਉ ਰਖਾਇ ਕੈ ਜਸੁ ਕੀਰਤਿ ਜਗਿ ਲੇਇ ॥ ਜੇ ਤਿਸੁ ਨਦਰਿ ਨ ਆਵਈ ਤ ਵਾਤ ਨ ਪੁਛੈ ਕੇ ॥ ਕੀਟਾ ਅੰਦਰਿ ਕੀਟੁ ਕਰਿ ਦੋਸੀ ਦੋਸੁ ਧਰੇ ॥ ਨਾਨਕ ਨਿਰਗੁਣਿ ਗੁਣੁ ਕਰੇ ਗੁਣਵੰਤਿਆ ਗੁਣੁ ਦੇ ॥ ਤੇਹਾ ਕੋਇ ਨ ਸੁਝਈ ਜਿ ਤਿਸੁ ਗੁਣੁ ਕੋਇ ਕਰੇ ॥ (ਮ : 1, ਪੰਨਾ 2) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਸਮਝਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਏਕੰਕਾਰ ਦਾ ਗੁਣਾਂ ਰੂਪੀ ਸੱਚਾ ਨਾਮ ਮਨ ਵਿਚ ਵੱਸ ਜਾਵੇ ਇਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ: ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਪੈਨਣੁ ਖਾਣੁ ਸਭੁ ਬਾਦਿ ਹੈ ਧਿਗੁ ਸਿਧੀ ਧਿਗੁ ਕਰਮਾਤਿ ॥ ਸਾ ਸਿਧਿ ਸਾ ਕਰਮਾਤਿ ਹੈ ਅਚਿੰਤੁ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਦਾਤਿ ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਏਹਾ ਸਿਧਿ ਏਹਾ ਕਰਮਾਤਿ ॥ (ਮ : 3, ਪੰਨਾ 650) ਆਪਿ ਨਾਥੁ ਨਾਥੀ ਸਭ ਜਾ ਕੀ ਰਿਧਿ ਸਿਧਿ ਅਵਰਾ ਸਾਦ ॥ (ਮ : 1, ਪੰਨਾ 6) ਰਿਧਿ ਸਿਧਿ ਸਭੁ ਮੋਹੁ ਹੈ ਨਾਮੁ ਨ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥ (ਮ : 3, ਪੰਨਾ 593) ਪਰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਨੂੰ ਅਵਰਾ ਸਾਦ, ਮੋਹ ਜਾਂ ਧ੍ਰਿਗ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਟੇਕ ਮਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਈ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਹੀ ਉਤਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਉਹ ਗਲਤੀ ਨਹੀਂ ਦੋਹਰਾਵਾਂਗੇ, ਇਸਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ ਉਪਰੰਤ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੜਚੋਲ। ਆਉ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਿਏ: ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਬਦ: ਹਸਤ ਖੇਲਤ ਤੇਰੇ ਦੇਹੁਰੇ ਆਇਆ ॥ ਭਗਤਿ ਕਰਤ ਨਾਮਾ ਪਕਰਿ ਉਠਾਇਆ ॥੧॥ ਹੀਨੜੀ ਜਾਤਿ ਮੇਰੀ ਜਾਦਿਮ ਰਾਇਆ ॥ ਛੀਪੇ ਕੇ ਜਨਮਿ ਕਾਹੇ ਕਉ ਆਇਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਲੈ ਕਮਲੀ ਚਲਿਓ ਪਲਟਾਇ ॥ ਦੇਹੁਰੈ ਪਾਛੈ ਬੈਠਾ ਜਾਇ ॥੨॥ ਜਿਉ ਜਿਉ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਉਚਰੈ ॥ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਕਉ ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰੈ ॥੩॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 1164) ਅਰਥ: ਮੈਂ ਹੱਸਦੇ ਖੇਲਦੇ (ਆਪਣੀ ਮੌਜ ਵਿਚ) ਤੇਰੇ ਮੰਦਿਰ ਆਇਆ ਸੀ (ਵਿਚਾਰ ਗੋਸ਼ਟੀ ਕਰਨ)। ਨਾਮਦੇਵ ਨੂੰ ਭਗਤੀ (ਸੱਚ ਦੀ ਵਿਚਾਰ) ਕਰਦੇ ਨੂੰ ਪਕੜਕੇ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ। ੧। ਮੈਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਤੇ ਜਾਦਵ ਵੰਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਛੀਂਬੇ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ? ਰਹਾਉ । ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕੰਬਲੀ (ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ) ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਥੋਂ ਪਰਤ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਬੈਠਾ। ੨। ਮੈਂ (ਨਾਮਦੇਵ) ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਗਿਆ, ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਦੇ ਵਾਸਤੇ (ਮਾਨੋ) ਮੰਦਿਰ ਹੀ ਫਿਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। (ਭਾਵ, ਸੰਗਤ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਜੁੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਸੱਚ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਨ ਵਾਸਤੇ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਲਗ ਗਈ)। ੩। ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ: ਮੋ ਕਉ ਤੂੰ ਨ ਬਿਸਾਰਿ ਤੂ ਨ ਬਿਸਾਰਿ ॥ ਤੂ ਨ ਬਿਸਾਰੇ ਰਾਮਈਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਲਾਵੰਤੀ ਇਹੁ ਭ੍ਰਮੁ ਜੋ ਹੈ ਮੁਝ ਊਪਰਿ ਸਭ ਕੋਪਿਲਾ ॥ ਸੂਦੁ ਸੂਦੁ ਕਰਿ ਮਾਰਿ ਉਠਾਇਓ ਕਹਾ ਕਰਉ ਬਾਪ ਬੀਠੁਲਾ ॥੧॥ ਮੂਏ ਹੂਏ ਜਉ ਮੁਕਤਿ ਦੇਹੁਗੇ ਮੁਕਤਿ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਇਲਾ ॥ ਏ ਪੰਡੀਆ ਮੋ ਕਉ ਢੇਢ ਕਹਤ ਤੇਰੀ ਪੈਜ ਪਿਛੰਉਡੀ ਹੋਇਲਾ ॥੨॥ ਤੂ ਜੁ ਦਇਆਲੁ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਕਹੀਅਤੁ ਹੈਂ ਅਤਿਭੁਜ ਭਇਓ ਅਪਾਰਲਾ ॥ ਫੇਰਿ ਦੀਆ ਦੇਹੁਰਾ ਨਾਮੇ ਕਉ ਪੰਡੀਅਨ ਕਉ ਪਿਛਵਾਰਲਾ ॥੩॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਅੰਗ 1292) ਅਰਥ: ਮੈਨੂੰ ਤੂੰ ਨਾ ਵਿਸਾਰੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਤੂੰ ਨਾ ਭੁਲਾਈਂ। ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਭੁਲਿਆ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਘਟ-ਘਟ ਵਿਚ ਰੱਮਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਂ। (ਭਾਵ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਲਵੋ)। ਰਹਾਉ । ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਮਣਨ ਵਾਲਿਆਂ (ਪੂਜਾਰੀਆਂ) ਨੂੰ ਇਹ ਭਰਮ ਹੈ ਜੋ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੂੰਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਮੇਰੇ ਰੱਬ ਬੀਠਲ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾ ਬਾਪ ਹੈਂ ਪਰ ਇਹ (ਤੇਰੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ) ਸ਼ੂਦਰ-ਸ਼ੂਦਰ ਕਹਿ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਰ ਭਜਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਕਿ ਕਰਿਏ? ੧। ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮਿਲਨ ਵਾਲੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕਿ ਲਾਭ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਭਾਵ ਜੀਉਂਦੇ-ਜੀ ਇਸ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਡਿਤ ਸਾਨੂੰ ਮੁਰਦਿਆਂ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਵਾਲਾ (ਢੇਢ) ਨੀਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਤੇਰੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਲਾਲਤ ਅਸਲ ਵਿਚ ਤੇਰੀ ਹੀ ਸ਼ੋਭਾ ਨੂੰ ਘਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ੨। ਪਰ ਤੂੰ ਦਿਆਲੂ, ਸਭ ਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਹਰ ਥਾਂ ਮੋਜੂਦ ਬੇਅੰਤਤਾ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਹੈਂ। ਨਾਮਦੇਵ ਦਾ ਮਨ-ਮੰਦਿਰ ਤੁਸਾਂ (ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਵਾਸਤੇ) ਫ਼ੇਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ (ਜਾਤ ਅਭਿਮਾਨੀ) ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਵਲ ਪਿਠ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ੩। ਵਿਚਾਰ: ਉਪਰ ਦਿੱਤੇ ਦੋਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਲੋਂ ਘੜੀ ਜਾਤ ਅਧਾਰਤ ਅਸਮਾਨਤਾ ਤੇ ਖੜੇ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਮਲਾ ਕਿਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਮਾਰ ਕੁਟਾਈ ਖਿਲਾਫ ਅਵਾਜ਼ ਚੁਕੀ ਗਈ ਹੈ ਬਲਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਲੋਂ ਬਣਾਏ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਵੀ ਨਕਾਰਿਆ ਹੈ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ 1270 ਤੋ 1350 ਈ: ਮਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਦੇ ਵਿਚ ਵਾਰਕਰੀ ਪੰਥ ਦੇ ਬਾਣੀ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਜੂਲੇ ਖਿਲਾਫ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਇਕ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਪਾਕੇ ਇਸਦਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੰਗਤ ਵਿਚ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ। ਵਾਰਕਰੀ ਪੰਥ ਨੂੰ ਮਣਨ ਵਾਲੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜੱਥੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਜਨ ਕਰਦੇ ਗੱਲੀਆਂ, ਪਿੰਡਾ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਗਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੀਰਤਨ ਰਾਂਹੀ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜੋੜਦੇ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੁਛ ਸਮਾਂ ਪੰਜਾਬ (ਘੁਮਾਣ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ) ਵਿਚ ਵੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਤ ਫੇਰੀ ਜਾਂ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਰਕਰੀ ਪੰਥ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਅਜ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਾਦਵ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ 1317 ਵਿਚ ਖਿਲਜੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। 1320 ਤੋਂ ਬਾਦ ਤੁਗਲਕ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਸਭ ਰਾਜਨਿਤਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਆਏ 'ਜਾਦਿਮ ਰਾਇਆ' ਦਾ ਭਾਵ ਜਾਦਵ ਵੰਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਾਸਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਅਖੋਤੀ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਵਲੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਗਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਗ੍ਹਾ 'ਜਾਦਵ' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਵੀ ਹੰਕਾਰ ਕਾਰਨ ਜਾਦਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਦੁਰਬਾਸਾ ਸਿਉ ਕਰਤ ਠਗਉਰੀ ਜਾਦਵ ਏ ਫਲ ਪਾਏ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 692) ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕੁਲ ਰਹਿਤ 'ਅਕੁਤ' ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ: ਸੇਵੀਲੇ ਗੋਪਾਲ ਰਾਇ ਅਕੁਲ ਨਿਰੰਜਨ ॥ ਭਗਤਿ ਦਾਨੁ ਦੀਜੈ ਜਾਚਹਿ ਸੰਤ ਜਨ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 1292) ਅਕੁਲ ਪੁਰਖ ਇਕੁ ਚਲਿਤੁ ਉਪਾਇਆ ॥ ਘਟਿ ਘਟਿ ਅੰਤਰਿ ਬ੍ਰਹਮੁ ਲੁਕਾਇਆ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 1351) ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਇਚ ਆਏ 'ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰੈ' ਜਾਂ 'ਫੇਰਿ ਦੀਆ ਦੇਹੁਰਾ' ਦੇ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਟੇਕ ਬਣਾਕੇ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਘੁੰਮ ਜਾਨ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਉਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ 'ਦਰਸ਼ਨ' ਕਰਨ ਲਈ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਗਤ ਜੀ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ: ਏਕੈ ਪਾਥਰ ਕੀਜੈ ਭਾਉ ॥ ਦੂਜੈ ਪਾਥਰ ਧਰੀਐ ਪਾਉ ॥ ਜੇ ਓਹੁ ਦੇਉ ਤ ਓਹੁ ਭੀ ਦੇਵਾ ॥ ਕਹਿ ਨਾਮਦੇਉ ਹਮ ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵਾ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 525) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੰਦੇੜ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾਦੂ ਦੁਵਾਰੇ (ਨਰੈਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ) ਸੰਤ ਜੈਤ ਰਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਰੁਕੇ। ਮਕਬੂਲ ਸਾਖੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੀਰ ਨਾਲ ਸੰਤ ਦਾਦੂ ਦੀ ਸਮਾਧ ਤੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਕੋਲ ਖੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਸਖਤ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮਾਧਾਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਹੀ ਵਰਜਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਗਲਤੀ (ਜੋ ਕਿ ਜਾਨ ਬੁਝ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ) ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਲਗਾਉ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਅਜ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਦੁਮਾਲਾ ਸਜਾਕੇ ਅਤੇ ਗਾਤਰਾ ਪਾਕੇ ਨਾਗਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ 'ਦਰਸ਼ਨ' ਕਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਸਗੋਂ ਯੂ-ਟਯੂਬ ਉਤੇ 'ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰੈ' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ 'ਦਰਸ਼ਨ' ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਿਰਮੋਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਇਤਨੇ ਚੇਤਨ ਸਨ ਕਿ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਤੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਚੁਕਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਸਨ, ਅਜ ਦੂਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਆਤਮਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਹੀ ਤਾਂ ਕਰਾਮਾਤੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਥਿਆਰ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਦੌਰਿਆਂ ਦੋਰਾਨ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਉਹ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਹਰਿਦੁਆਰ, ਜਗਨਾਥ ਆਦਿ ਅਸਥਾਨਾ ਤੇ ਏਕੰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਥੇ ਦੇ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀਆਂ ਮਨੌਤਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭਗਤ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਧੱਕੇ ਪਏ ਹੋਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਕੋਹੜ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਖਿਲਾਫ਼ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਦਰੋਹ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਤਕਰਾ ਤਾਂ ਅਜ ਤਕ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਚਾਹਿਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਂਹੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਸ ਕੋਹੜ ਦਾ ਪਾਜ ਉਖਾੜਕੇ ਅਖੋਤੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬੁਰਾਈ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ। ਪਰ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਘੁੰਮ ਜਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੇ ਹੀ ਉਪਾਸ਼ਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਥੋਂ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਧੱਕੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਜ ਵੀ ਐਸੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਮ ਹਨ। ਪਰ ਅਜ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਘੁੰਮਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਔਂਡਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਨਾਗਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪੂਰਬ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪੱਛਮ ਵਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਫ਼ਿਰ ਜਾਨ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਗਨਾਥ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਇੱਕ ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗ ਹੈ ਭਾਵ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੋਜੂਦਾ ਢਾਂਚਾ ਜਾਦਵ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਤੇਰਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਮੂਲ ਢਾਂਚਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪੁਰਾਨਾ ਦਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਹਰ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਿਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਚਮਤਕਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਘੁੰਮ ਜਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਅਨੇਕਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਠਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਦੇਓ ਸੁਰਯਾ ਮੰਦਿਰ (ਔਰੰਗਾਬਾਦ, ਬਿਹਾਰ) ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਜਦ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨਾ ਢਾਹੋ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਚੁਨੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਗਰ ਕਲ ਸਵੇਰ ਤਕ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮ ਜਾਏ ਤਾਂ ਉਹ ਨਹੀਂ ਢਾਹੇਗਾ। ਪੁਜਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਬੈਠਕੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਜਦ ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪੂਰਬ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪੱਛਮ ਵਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਢਾਹੇ ਜਾਨ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ। ਯੂ-ਟਯੂਬ ਵਾਲੇ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਦੇਓ ਸੁਰਯਾ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਇੱਕ-ਅੱਧਾ ਵਿਡਿਓ ਬਣਾ ਦਿਉ। ਪਰ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਪਰਿਸਰ ਵਿਚੋਂ ਪਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਬੋਧ ਮੱਠ ਹੋਣ ਵਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਦੇਵ (ਸ਼ਿਵ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਤੋਂ ਬੜੇ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਰਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਭਟਕੇ ਹੋਏ ਰਾਹ ਤੇ ਪਏ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ: ਭੈਰਉ ਭੂਤ ਸੀਤਲਾ ਧਾਵੈ ॥ ਖਰ ਬਾਹਨੁ ਉਹੁ ਛਾਰੁ ਉਡਾਵੈ ॥੧॥ ਹਉ ਤਉ ਏਕੁ ਰਮਈਆ ਲੈਹਉ ॥ ਆਨ ਦੇਵ ਬਦਲਾਵਨਿ ਦੈਹਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਵ ਸਿਵ ਕਰਤੇ ਜੋ ਨਰੁ ਧਿਆਵੈ ॥ ਬਰਦ ਚਢੇ ਡਉਰੂ ਢਮਕਾਵੈ ॥੨॥ ਮਹਾ ਮਾਈ ਕੀ ਪੂਜਾ ਕਰੈ ॥ ਨਰ ਸੈ ਨਾਰਿ ਹੋਇ ਅਉਤਰੈ ॥੩॥ ਤੂ ਕਹੀਅਤ ਹੀ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ ॥ ਮੁਕਤਿ ਕੀ ਬਰੀਆ ਕਹਾ ਛਪਾਨੀ ॥੪॥ ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗਹੁ ਮੀਤਾ ॥ ਪ੍ਰਣਵੈ ਨਾਮਾ ਇਉ ਕਹੈ ਗੀਤਾ ॥੫॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 874) ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਭਗਤ ਜੀ ਸਮਝਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੂਰਖ ਪੂਜਾਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਦੇਵਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਐਸੀਆਂ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਾਸੋਹੀਣੀਆਂ ਹਨ। ਭਗਤ ਜੀ ਅਪਣਾ ਮੱਤ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇਹੁਰੇ (ਮੰਦਿਰ) ਜਾਂ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਬਝਿਆ: ਆਜੁ ਨਾਮੇ ਬੀਠਲੁ ਦੇਖਿਆ ਮੂਰਖ ਕੋ ਸਮਝਾਊ ਰੇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪਾਂਡੇ ਤੁਮਰੀ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਲੋਧੇ ਕਾ ਖੇਤੁ ਖਾਤੀ ਥੀ ॥ ਲੈ ਕਰਿ ਠੇਗਾ ਟਗਰੀ ਤੋਰੀ ਲਾਂਗਤ ਲਾਂਗਤ ਜਾਤੀ ਥੀ ॥੧॥ ਪਾਂਡੇ ਤੁਮਰਾ ਮਹਾਦੇਉ ਧਉਲੇ ਬਲਦ ਚੜਿਆ ਆਵਤੁ ਦੇਖਿਆ ਥਾ ॥ ਮੋਦੀ ਕੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਪਾਕਾ ਵਾ ਕਾ ਲੜਕਾ ਮਾਰਿਆ ਥਾ ॥੨॥ ਪਾਂਡੇ ਤੁਮਰਾ ਰਾਮਚੰਦੁ ਸੋ ਭੀ ਆਵਤੁ ਦੇਖਿਆ ਥਾ ॥ ਰਾਵਨ ਸੇਤੀ ਸਰਬਰ ਹੋਈ ਘਰ ਕੀ ਜੋਇ ਗਵਾਈ ਥੀ ॥੩॥ ਹਿੰਦੂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਤੁਰਕੂ ਕਾਣਾ ॥ ਦੁਹਾਂ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਸਿਆਣਾ ॥ ਹਿੰਦੂ ਪੂਜੈ ਦੇਹੁਰਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਮਸੀਤਿ ॥ ਨਾਮੇ ਸੋਈ ਸੇਵਿਆ ਜਹ ਦੇਹੁਰਾ ਨ ਮਸੀਤਿ ॥੪॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 875) ਕ੍ਰਾਂਤੀ - ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਅਣਜਾਨ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਿਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਛ ਗਲਾਂ ਜਾਣਨੀਆਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਮੌਰਯਾ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ (270ਈ:ਪੂ:, 2300 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ) ਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੂਲਨਿਵਾਸਿਆਂ ਵਿਚ ਬੋਧ ਧਰਮ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣਾ ਦਾ ਵੈਦਿਕ ਮੱਤ ਸਮਾਜ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਤਰਲੋ-ਮੱਛੀ ਵਿਚ ਸੀ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡੀ.ਅਨ. ਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ- “ਸ਼ਰਮਣਾ (ਬੁਧ ਅਤੇ ਜੈਨ) ਉੱਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮੌਰਯਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੋਧੀ ਸਾਹਿਤ (ਦਿਵਯਾਵਦਨਾ) ਤੋਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸ਼ਾਸਕ ਪੁਸ਼ਯਮਿੱਤਰ ਸ਼ੁੰਗਾ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਅਤਿਆਚਾਰਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ, ਸਤੂਪਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਮੱਠਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਿਆ ਅਤੇ ਸਕਲਾ (ਸਿਆਲਕੋਟ) ਵਿਚ ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਇਕ-ਇਕ ਸ਼ਰਮਣ ਦੇ ਸਿਰ ਲਈ ਸੌ ਦੀਨਾਰ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਗੁਪਤਾ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਇਆ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੂ ਫਾ-ਸਿਅਨ (Fa-hsien) ਸ਼ਰਾਵਸਤੀ (ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼), ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁਧ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਵਿਚ ਬੋਧ ਸਤੂਪਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਬੋਧੀ ਯਾਤਰੀ ਹੁਆਨ ਸਾਂਗ (Hsuan Tsang), ਜਿਸਨੇ ਸਾਲ 631 ਅਤੇ 645 ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਹੁਣ (Huna) ਸ਼ਾਸਕ ਮਿਹਰਕੁਲਾ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਭਗਤ ਸੀ, ਨੇ 1600 ਬੋਧੀ ਸਤੂਪਾਂ ਅਤੇ ਮੱਠਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਚੀਨੀ ਸਰੋਤ ਤਾਂ ਮਿਹਰਕੁਲਾ ਨੂੰ ‘ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਅਵਤਾਰ’ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਹੁਆਨ ਸਾੰਗ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੌੜਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸ਼ਸ਼ਾਂਕਾ ਨੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਬੋਧਗਯਾ ਵਿਖੇ ਬੋਧੀ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ (ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿਥੇ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹੇਸ਼ਵਰ (ਸ਼ਿਵ) ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਪਾਲਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ (ਜੋ ਬੋਧੀ ਸਨ) ਬੋਧਗਯਾ ਦੁਬਾਰਾ ਬੋਧੀਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ। ਬੋਧਗਯਾ ਮੁਢ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਲੇਖੇ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਮਹਾਬੋਧੀ ਮੰਦਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਢਾਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਯਾ ਨੇੜੇ ਪੁਰਾਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਪਿੱਤਰੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਨ। ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਇਥੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਰੇਲਿੰਗ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੀ ਸਮਗਰੀ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਨੁਪਦ ਮੰਦਰ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਇੰਦੌਰ ਦੀ ਰਾਣੀ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ ਹੋਲਕਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।“ ਔਂਡਾ ਦੇ ਨਾਗਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਉਪਰਲੀ ਈਮਾਰਤ ਵੀ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ ਹੋਲਕਰ ਨੇ ਹੀ ਬਣਵਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਨਹੀਂ ਬਣਵਾਯਾ। ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਬਹੁਤ ਬਾਦ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਨਾਗਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਦੀਵਾਰਾਂ ਤੇ ਲਗੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਵਿਸ਼ਨੂ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵ ਦੀਆਂ ਘਟ ਅਤੇ ਬੁਧ ਦੀਆਂ ਵਧ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਥੇ ਇਹ ਗਲ ਦੱਸਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ 'ਨਾਗ' ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਸ਼ਰੀਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਘਟ ਕਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਬਣੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਜ ਵੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਜਦ ਕੋਈ ਭਿਕਸ਼ੂ ਬਣਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਨਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਲਈ 'ਨਾਗਨਾਥ' ਦਾ ਮਤਲਬ ਵੀ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਨਾਥ, ਭਾਵ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਡੀ.ਅਨ. ਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ, ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਪੱਥਰ ਵਾਲੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਬੁੱਧ ਸਮਾਰਕ ਜਾਂ ਤਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਓਸਮਾਨਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਤੇਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਗਾਰਾ, ਪੁਣੇ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਨੇੜੇ ਕਾਰਲੇ, ਅਤੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਏਲੋਰਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਹਨ। ਕਾਰਲੇ ਵਿਖੇ, ਚੱਟਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਮੱਠ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸਤੂਪ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਲਿੰਗ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਬੁੱਧ ਸਥਾਨ ਇਕ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਬਣ ਸਕੇ। ਪ੍ਰਬੋਧਨਕਾਰ ਠਾਕਰੇ ਜੋ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਦੇ ਕੱਟੜ ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਨੇਤਾ ਬਾਲ ਠਾਕਰੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਉੱਧਵ ਠਾਕਰੇ ਦੇ ਦਾਦਾ ਸਨ, ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਿਰਾਂ ਤੇ ਮਰਾਠੀ ਵਿਚ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਜਾਂ ਤੀਸਰੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮੱਤ ਵਿਚ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਕਲਪ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੂੰਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੁਰਾਤਨ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਕੋਈ ਕਲਪਨਾ ਸੀ, ਅੱਗ ਦੇ ਨਾਲ ਯੱਗ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹੇ ਵੀ ਪੁਰਾਤਨ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਹਨ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬੋਧ ਵਿਹਾਰ, ਮੱਠ ਜਾਂ ਸਤੂਪ ਹੀ ਸਨ। ਆਦੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰਯਾ ਨੇ ਸਤਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਛੱਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਬੋਧ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮੱਤ ਨੂੰ ਸੰਜੀਵਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜੀਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕੁਛ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ੰਕਰ (ਸ਼ਿਵ) ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਹਨ। ਅਜ ਦੀ ਅਯੋਧਿਆ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਸਾਕੇਤ ਸੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਵੱਢਾ ਬੋਧ ਵਿਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮਥੁਰਾ ਵੀ ਅਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬੋਧ ਵਿਹਾਰ ਸੀ। ਡਾ: ਬੀ.ਆਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਬੋਧ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਟੱਕਰ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ - ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਕਥਾਵਾਚਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਖਿਤੇ ਵਿਚ ਵਾਪਰੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ - ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਅਣਜਾਨ ਹੀ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਸਾਹਿਤ ਪਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਸਿਫ਼ਰ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕਥਾਵਾਚਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲਗਿਆਂ "ਸੂਦੁ ਸੂਦੁ ਕਰਿ ਮਾਰਿ ਉਠਾਇਓ" ਦੀ ਚੀਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ "ਫੇਰਿ ਦੀਆ ਦੇਹੁਰਾ" ਦੇ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥਾਂ ਤੇ ਟੇਕ ਰਖਣ ਵਿਚ 'ਅਨੁਭਵ' ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਕਥਾਵਾਚਕ ਇਹ ਮਿੱਥ ਪ੍ਰਚਾਰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਾਸ਼ੀ ਭੇਜਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਐਸੀ ਆਸ ਰਖਣੀ ਵੀ ਬਈਮਾਨੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਕੱਸਵਟੀ ਮਣਿਆ ਉਹ ਦਾਦੂ ਦਵਾਰੇ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈਣਗੇ, ਪਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕੱਸਵਟੀ ਮਣਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਿਰ ਘੁਮਿਆ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ, ਕਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਰੰਗ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਾ ਹੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਆਏ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਨਾਤਨ, ਇਸਲਾਮਿਕ, ਜੈਨ ਆਦਿ ਮੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲ ਰਹੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ - ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬਧਤ ਹਨ। ਇਹ ਬੜੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗਲ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕੇਵਲ ਸਨਾਤਨੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹੀ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਪੁਰਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਪੜਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਕੁਰਾਨ ਜਾਂ ਹਦੀਸ ਨੂੰ ਪੜੇ ਬਗੈਰ ਅਰਥ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਦਸਣ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਥ ਨਹੀਂ ਭੁਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਤੇਰਵੀਂ-ਚੋਦਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੁਰਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਬਹੁਤ ਵਖਰਾ ਸੀ। ਸਨਾਤਨੀ ਮੱਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਕਬੂਲ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਇਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮਣਨਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਠਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤਕ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਕਈ ਭੇਦ ਹਨ, ਇੱਕਸਾਰਤਾ ਨਹੀਂ। ਅਜ ਦੇ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਤੇਰਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ। ਮੁਬਾਰਕ ਹੈ ਪੁਰਾਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨਾ ਜੇਕਰ ਉਹ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕੋ: ਸਿਵ ਸਿਵ ਕਰਤੇ ਜੋ ਨਰੁ ਧਿਆਵੈ ॥ ਬਰਦ ਚਢੇ ਡਉਰੂ ਢਮਕਾਵੈ ॥ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬੁਰਾਈ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦਾ ਗਿਆਨ ਲੈਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੋਰਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚੋਂ ਦੇਖਣਾ ਜਾਂ ਤੇ ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਬਦਨੀਤੀ। ਤੀਸਰਾ ਸ਼ਬਦ: ਸੁਲਤਾਨੁ ਪੂਛੈ ਸੁਨੁ ਬੇ ਨਾਮਾ ॥ ਦੇਖਉ ਰਾਮ ਤੁਮ੍ਹ੍ਹਾਰੇ ਕਾਮਾ ॥੧॥ ਨਾਮਾ ਸੁਲਤਾਨੇ ਬਾਧਿਲਾ ॥ ਦੇਖਉ ਤੇਰਾ ਹਰਿ ਬੀਠੁਲਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਿਸਮਿਲਿ ਗਊ ਦੇਹੁ ਜੀਵਾਇ ॥ ਨਾਤਰੁ ਗਰਦਨਿ ਮਾਰਉ ਠਾਂਇ ॥੨॥ ਬਾਦਿਸਾਹ ਐਸੀ ਕਿਉ ਹੋਇ ॥ ਬਿਸਮਿਲਿ ਕੀਆ ਨ ਜੀਵੈ ਕੋਇ ॥੩॥ ਮੇਰਾ ਕੀਆ ਕਛੂ ਨ ਹੋਇ ॥ ਕਰਿ ਹੈ ਰਾਮੁ ਹੋਇ ਹੈ ਸੋਇ ॥੪॥ ਬਾਦਿਸਾਹੁ ਚੜ੍ਹ੍ਹਿਓ ਅਹੰਕਾਰਿ ॥ ਗਜ ਹਸਤੀ ਦੀਨੋ ਚਮਕਾਰਿ ॥੫॥ ਰੁਦਨੁ ਕਰੈ ਨਾਮੇ ਕੀ ਮਾਇ ॥ ਛੋਡਿ ਰਾਮੁ ਕੀ ਨ ਭਜਹਿ ਖੁਦਾਇ ॥੬॥ ਨ ਹਉ ਤੇਰਾ ਪੂੰਗੜਾ ਨ ਤੂ ਮੇਰੀ ਮਾਇ ॥ ਪਿੰਡੁ ਪੜੈ ਤਉ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥੭॥ ਕਰੈ ਗਜਿੰਦੁ ਸੁੰਡ ਕੀ ਚੋਟ ॥ ਨਾਮਾ ਉਬਰੈ ਹਰਿ ਕੀ ਓਟ ॥੮॥ ਕਾਜੀ ਮੁਲਾਂ ਕਰਹਿ ਸਲਾਮੁ ॥ ਇਨਿ ਹਿੰਦੂ ਮੇਰਾ ਮਲਿਆ ਮਾਨੁ ॥੯॥ ਬਾਦਿਸਾਹ ਬੇਨਤੀ ਸੁਨੇਹੁ ॥ ਨਾਮੇ ਸਰ ਭਰਿ ਸੋਨਾ ਲੇਹੁ ॥੧੦॥ ਮਾਲੁ ਲੇਉ ਤਉ ਦੋਜਕਿ ਪਰਉ ॥ ਦੀਨੁ ਛੋਡਿ ਦੁਨੀਆ ਕਉ ਭਰਉ ॥੧੧॥ ਪਾਵਹੁ ਬੇੜੀ ਹਾਥਹੁ ਤਾਲ ॥ ਨਾਮਾ ਗਾਵੈ ਗੁਨ ਗੋਪਾਲ ॥੧੨॥ ਗੰਗ ਜਮੁਨ ਜਉ ਉਲਟੀ ਬਹੈ ॥ ਤਉ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਕਰਤਾ ਰਹੈ ॥੧੩॥ ਸਾਤ ਘੜੀ ਜਬ ਬੀਤੀ ਸੁਣੀ ॥ ਅਜਹੁ ਨ ਆਇਓ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਧਣੀ ॥੧੪॥ ਪਾਖੰਤਣ ਬਾਜ ਬਜਾਇਲਾ ॥ ਗਰੁੜ ਚੜ੍ਹ੍ਹੇ ਗੋਬਿੰਦ ਆਇਲਾ ॥੧੫॥ ਅਪਨੇ ਭਗਤ ਪਰਿ ਕੀ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ ॥ ਗਰੁੜ ਚੜ੍ਹ੍ਹੇ ਆਏ ਗੋਪਾਲ ॥੧੬॥ ਕਹਹਿ ਤ ਧਰਣਿ ਇਕੋਡੀ ਕਰਉ ॥ ਕਹਹਿ ਤ ਲੇ ਕਰਿ ਊਪਰਿ ਧਰਉ ॥੧੭॥ ਕਹਹਿ ਤ ਮੁਈ ਗਊ ਦੇਉ ਜੀਆਇ ॥ ਸਭੁ ਕੋਈ ਦੇਖੈ ਪਤੀਆਇ ॥੧੮॥ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਸੇਲ ਮਸੇਲ ॥ ਗਊ ਦੁਹਾਈ ਬਛਰਾ ਮੇਲਿ ॥੧੯॥ ਦੂਧਹਿ ਦੁਹਿ ਜਬ ਮਟੁਕੀ ਭਰੀ ॥ ਲੇ ਬਾਦਿਸਾਹ ਕੇ ਆਗੇ ਧਰੀ ॥੨੦॥ ਬਾਦਿਸਾਹੁ ਮਹਲ ਮਹਿ ਜਾਇ ॥ ਅਉਘਟ ਕੀ ਘਟ ਲਾਗੀ ਆਇ ॥੨੧॥ ਕਾਜੀ ਮੁਲਾਂ ਬਿਨਤੀ ਫੁਰਮਾਇ ॥ ਬਖਸੀ ਹਿੰਦੂ ਮੈ ਤੇਰੀ ਗਾਇ ॥੨੨॥ ਨਾਮਾ ਕਹੈ ਸੁਨਹੁ ਬਾਦਿਸਾਹ ॥ ਇਹੁ ਕਿਛੁ ਪਤੀਆ ਮੁਝੈ ਦਿਖਾਇ ॥੨੩॥ ਇਸ ਪਤੀਆ ਕਾ ਇਹੈ ਪਰਵਾਨੁ ॥ ਸਾਚਿ ਸੀਲਿ ਚਾਲਹੁ ਸੁਲਿਤਾਨ ॥੨੪॥ ਨਾਮਦੇਉ ਸਭ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥ ਮਿਲਿ ਹਿੰਦੂ ਸਭ ਨਾਮੇ ਪਹਿ ਜਾਹਿ ॥੨੫॥ ਜਉ ਅਬ ਕੀ ਬਾਰ ਨ ਜੀਵੈ ਗਾਇ ॥ ਤ ਨਾਮਦੇਵ ਕਾ ਪਤੀਆ ਜਾਇ ॥੨੬॥ ਨਾਮੇ ਕੀ ਕੀਰਤਿ ਰਹੀ ਸੰਸਾਰਿ ॥ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਲੇ ਉਧਰਿਆ ਪਾਰਿ ॥੨੭॥ ਸਗਲ ਕਲੇਸ ਨਿੰਦਕ ਭਇਆ ਖੇਦੁ ॥ ਨਾਮੇ ਨਾਰਾਇਨ ਨਾਹੀ ਭੇਦੁ ॥੨੮॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 1165-1166) ਅਰਥ: (ਮੁਹੰਮਦ-ਬਿਨ-ਤੁਗ਼ਲਕ) ਸੁਲਤਾਨ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ– ਹੇ ਨਾਮੇ! ਸੁਣ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਰਾਮ ਦੇ ਕੰਮ (ਕਰਾਮਾਤ) ਵੇਖਣੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।1। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੈਨੂੰ (ਨਾਮੇ ਨੂੰ) ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ (ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ-), ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਹਰੀ ਬੀਠਲੁ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।1। ਰਹਾਉ। ਗਾਂ ਨੂੰ ਅਗਰ ਮਾਰ ਦੇਇਏ, ਉਸਨੂੰ ਜੀਵਾਲ ਕੇ ਦਿਖਾ। ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਥੇ ਹੀ (ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ) ਗਾਂ ਦੀ ਗਰਦਨ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਇਏ।2। (ਮੈਂ ਆਖਿਆ-) ਸੁਲਤਾਨ! ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕਦੇ ਕੋਈ ਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਮੁੜ ਨਹੀਂ ਜੀਵਿਆ।3। ਮੇਰਾ ਕੀਤਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਉਹੀ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸਭ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।4। ਬਾਦਸ਼ਾਹ (ਇਹ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ) ਅਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੇ (ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ) ਇਕ ਵੱਡਾ ਹਾਥੀ ਉਕਸਾ ਕੇ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।5। (ਮੇਰੀ) ਨਾਮੇ ਦੀ ਮਾਂ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ (ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੀ) ਤੂੰ ਰਾਮ ਦੀ ਗਲ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਛੱਡ ਦੇ (ਭਾਵ- ਸੱਚ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਜੋ ਪੂਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇ)।6। (ਮੈਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ-) ਨਾ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਹਾਂ, ਨਾ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਹੈਂ; ਜੇ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਭੀ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਭੀ ਨਾਮਾ ਹਰੀ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ।7। ਹਾਥੀ ਆਪਣੀ ਸੁੰਡ ਨਾਲ ਚੋਟ ਕਰਦਾ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਨਾਮਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਆਸਰੇ (ਨਿਰਭਉ ਹੋ ਕੇ) ਹੋਰ ਉਭਰਦਾ ਹੈ।8। (ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੋਚਦਾ ਹੈ-) ਮੈਨੂੰ (ਮੇਰੇ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਆਗੂ) ਕਾਜ਼ੀ ਤੇ ਮੌਲਵੀ ਤਾਂ ਸਲਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਹਿੰਦੂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮਾਣ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ (ਹਾਥੀ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖ ਵੀ ਮੋਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਿਆ)।9। (ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋਕ ਰਲ ਕੇ ਆਏ, ਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ,) ਹੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ! ਅਸਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਸੁਣ, ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਤੋਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੋਨਾ ਲੈ ਲੈ (ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇ)।10। (ਉਸ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ) ਜੇ ਮੈਂ ਵੱਢੀ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਦੋਜ਼ਕ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹਾਂ, (ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਦੀਨ ਛੱਠ ਕੇ ਦੌਲਤ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ (ਜੋ ਕਿ ਹਰਾਮ ਹੈ)।11। ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਬੇੜੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਵੀ ਤਾਲਾ (ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ) ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਭੀ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਹੈ।12। ਜੇ ਗੰਗਾ ਤੇ ਜਮਨਾ ਉਲਟੀਆਂ ਭੀ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪੈਣ, ਤਾਂ ਭੀ ਨਾਮਾ ਹਰੀ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ (ਕਿਸੇ ਦੇ ਡਰ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ)।13। ਜਦੋਂ ਸੱਤ ਘੜੀਆਂ (ਨਾਮੇ ਨੂੰ ਬੰਧਕ ਬਣਾਏ) ਗੁਜ਼ਰੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ, ਤਾਂ ਅਜੇ ਤਕ ਭੀ ਤ੍ਰਿਲੋਕੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨਹੀਂ ਆਇਆ (ਭਾਵ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਾਥੀਆਂ ਦਿਆਂ ਅਰਦਾਸਾਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਅਜੇ ਤਕ ਨਾ ਸੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ)।14। (ਬੱਸ! ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਮਾਨੋ) ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਫੜਕਣ ਦਾ ਖੜਾਕ ਆਇਆ (ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇੜੀਆਂ ਖੋਲੇ ਜਾਨ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ), ਗਰੁੜ (ਮਾਇਆ ਰੂਪੀ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ) ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਗੋਬਿੰਦ ਆ ਗਏ ।15। ਆਪਣੇ ਭਗਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ, ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਗਰੁੜ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆ ਗਏ (ਭਾਵ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਮਨ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ)।16। (ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਆਖਿਆ) ਜੇ ਤੂੰ ਆਖੇਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਟੇਢੀ ਕਰ ਦਿਆਂ, ਜੇ ਤੂੰ ਆਖੇਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਉਲਟਾ ਦਿਆਂ।17। ਜੇ ਤੂੰ ਆਖੇਂ ਤਾਂ ਮਰੀ ਗਾਂ ਜਿਵਾਲ ਦਿਆਂ, ਸਭ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।18। ਮੈਂ ਨਾਮੇ ਨੇ (ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ) ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, (ਗਊ ਨੂੰ) ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇਉ। (ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ) ਗਾਂ ਦਾ ਦੁਧ ਚੋ ਲਿਆ ਅਤੇ ਵੱਛੇ ਨੂੰ ਵੀ ਗਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ।19। ਦੁੱਧ ਚੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ (ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ) ਮਟਕੀ ਭਰ ਲਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਲੈ ਕੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ।20। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮਹਲਾਂ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਉਤੇ (ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਲਈ) ਆਉਖੀ ਘੜੀ ਆ ਗਈ।21। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਲੋਂ ਕਾਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਮੌਲਵੀਆਂ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਹੇ ਹਿੰਦੂ! ਮੈ (ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ) ਤੇਰੀ ਗਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤੀ ਹੈ (ਭਾਵ, ਮਾਰ ਦੇਣ ਦਾ ਈਰਾਦਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਾਮਾਤ ਦੇਖਣ ਦੀ ਹੱਠ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਹੈ)।22। ਨਾਮਾ ਆਖਦਾ ਹੈ– ਹੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ! ਸੁਣ, ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਤਸੱਲੀ ਦਿਵਾ ਦੇਹ।23। ਇਸ ਇਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਇਹੋ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ, ਜੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੱਚ ਤੇ ਤੁਰੇਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਉ ਵਿਚ ਰਹੇਂ (ਭਾਵ, ਫੈਸਲੇ ਗੁਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਹੋਣ)।24। ਘਰ ਘਰ ਵਿਚ ਨਾਮਦੇਵ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, (ਨਗਰ ਦੇ) ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਰਲ ਕੇ ਨਾਮਦੇਵ ਪਾਸ ਆਏ।25। (ਤੇ ਕੁਛ ਲੋਕ ਸ਼ੰਕਾ ਕਰਨ ਲਗੇ) ਜੇ ਐਤਕੀਂ ਗਾਂ (ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਹ) ਨਾ ਜੀਊਂਦੀ, ਫਿਰ ਨਾਮਦੇਵ ਦਾ ਇਤਬਾਰ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿਣਾ ਸੀ।26। ਪਰ ਨਾਮਦੇਵ ਦੀ ਸੋਭਾ ਜਗਤ ਵਿਚ ਬਣੀ ਰਹੀ, ਕਿਉਂਕੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ (ਨਿਰਭਉ ਬਣਾਕੇ) ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ੋਭਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ)।27। ਸਾਰਾ ਕਲੇਸ਼ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨਿੰਦਕਾਂ (ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁਖ ਲਗਿਆ, (ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ) ਨਾਮਦੇਵ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ।28। ਵਿਚਾਰ: ਪਰਥਾਇ ਸਾਖੀ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਬੋਲਦੇ ਸਾਝੀ ਸਗਲ ਜਹਾਨੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਸੁ ਭਉ ਕਰੇ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ॥ (ਮਃ ੩, ਪੰਨਾ 647) ਭਾਵ, ਮਹਾਂ ਪੁਰਖ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਬਚਨ ਬੋਲਦੇ ਹਨ (ਪਰ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ) ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਸਾਂਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ (ਸੁਣ ਕੇ) ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਡਰ (ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਧਾਰਨ) ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਇਹ ਮਹਾਵਾਕ ਜੇ ਪੱਲੇ ਬਣ ਲਈਏ ਫਿਰ ਸਮਝ ਪੈ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਸਾਖੀ ਦੇ ਪਰਥਾਏ ਜੋ ਭਗਤ ਜੀ ਨਿਰਭਉ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਵਾਸਤੇ ਸਾਂਝਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇ ਮਰੀ ਗਉ ਨੂੰ ਜੀਵਾਲਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮਣਨੀ ਹੈ ਫਿਰ ਇਹ ਸਾਡੇ-ਤੁਹਾਡੇ (ਸਗਲ ਜਹਾਨ) ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ, ਬੱਸ ਮਨ ਪਰਚਾਵੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜੋ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਿਹੜੇ ਨਿੰਦਕਾਂ ਦੀ ਗਲ ਭਗਤ ਜੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਇਹ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਉਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਾਲੀਆਂ ਨੂੰ "ਸੂਦੁ ਸੂਦੁ ਕਰਿ ਮਾਰਿ ਉਠਾਇਓ" ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿ ਲੋਕ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਠ ਕੇ ਅਖੋਤੀ ਨੀਂਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਈਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀਆਂ ਮਨੌਤਾਂ ਹੋਰ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਖੰਡ ਹਨ: ਛੋਡਿ ਛੋਡਿ ਰੇ ਪਾਖੰਡੀ ਮਨ ਕਪਟੁ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨਿਤ ਨਿਤਹਿ ਲੀਜੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੰਗਾ ਜਉ ਗੋਦਾਵਰਿ ਜਾਈਐ ਕੁੰਭਿ ਜਉ ਕੇਦਾਰ ਨ੍ਹ੍ਹਾਈਐ ਗੋਮਤੀ ਸਹਸ ਗਊ ਦਾਨੁ ਕੀਜੈ ॥ ਕੋਟਿ ਜਉ ਤੀਰਥ ਕਰੈ ਤਨੁ ਜਉ ਹਿਵਾਲੇ ਗਾਰੈ ਰਾਮ ਨਾਮ ਸਰਿ ਤਊ ਨ ਪੂਜੈ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 973) ਇਹ ਨਿੰਦਕ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣਾ ਕੇ ਪੂਜਾਰੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਉੱਠੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਿੰਦਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਝੂਠੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਅਕਬਰ ਪਾਸ ਭੇਜੀਆਂ ਸਨ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਆਕੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰਖਣ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ। (ਗੁਰੂ) ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਅਕਬਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਏਕੰਕਾਰ ਦਾ ਸਮਾਨਤਾ ਤੇ ਖੜਾ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮਝਾਇਆ (ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਚਮਤਕਾਰ ਦੇ) ਤਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਿਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਝੂਠ ਦਾ ਪੁਲੰਦਾ ਹਨ। ਮੁਹੰਮਦ-ਬਿਨ-ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ 1327 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਾਦਵ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇਉਗਿਰੀ ਸੀ, ਇਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਰਖਿਆ ਗਿਆ। 1335 ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੁੜ ਦਿੱਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਇਹ ਘਟਨਾ 1327 ਤੋਂ 1335 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦ ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੁਹੰਮਦ-ਬਿਨ-ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਰਾਜ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਖਤਰਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਉਹ ਹਰ ਉਸ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬੜੀ ਬੇਰਿਹਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰਦਾ ਸੀ। ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸੁਲਤਾਨ ਕੋਲ ਝੂਠੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਪਹੁੰਚਾਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਨਿਰਭਉ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਇਹਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਇਕ ਉਸ ਕੋਲ ਝੂਠੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਹੀ ਪੁਜੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਬਰ ਨੇ ਜੇਲ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗਵਾਲਿਅਰ ਦੇ ਕਿੱਲੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਵਲੋਂ ਛੱਡਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਹ ਹੀ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਨਿਰਭਉ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਦੂਜੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਢਾਰਸ ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤਕ ਪੁਜੀਆਂ ਸਨ। ਗਵਾਲਿਅਰ ਦੇ ਕਿੱਲੇ ਬਾਹਰ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਕੇ ਕਿੱਲੇ ਦੀ ਦਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨੱਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਪੁਜਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਸਭ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਹੱਥ ਵਧਾਣ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲਾਭ ਸਮਝਿਆ। ਨਿਰਭਉ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਸਿਧਾਂਤਾ ਤੇ ਕਦੇ ਸਮਝੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਿਧਾਂਤਾ ਤੇ ਸਮਝੋਤਾ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਰੱਬ ਦਾ ਸੱਚਾ ਭਗਤ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਹ ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਚੁਣਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤੀਸਰੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਜੀਵ ਦੁਬਾਰਾ ਜੀਵਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਪੱਕਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਬਾਦ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਝੋਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਸਾਜਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਿਆ ਰਹੇ ਇਸੇ ਲਈ ਮਰੀ ਹੋਈ ਗਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਾਲਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇਹ ਕਹੇ ਕਿ ਮਰੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਚ ਦੁਬਾਰਾ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਅਗੋਂ ਝੱਟ ਜਵਾਬ ਮਿਲਦਾ ਹੈ- ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਮਾਰਿ ਜੀਵਾਲੈ ॥ (ਮਃ ੫, ਪੰਨਾ 1142) ਇਸੇ ਗਲ ਤੋਂ ਤਾਂ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼ਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਰ ਜੀਵਾਲਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਸਦਕਾ ਮਾਯਾ ਵਿਚ ਭਿੱਜੀ ਸੁਰਤ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਨਰੋਆ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਦੀ ਗਲ ਹੈ। ਮੋਰੋਕੋ (Morocco) ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯਾਤਰੂ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ (Ibn Batuta) ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਬੜੇ ਲੰਮੇ ਵੇਰਵੇ ਲਿੱਖੇ ਹਨ। ਉਹ 1334-1341 ਤਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਵਿਚ ਕਾਦੀ (ਜੱਜ) ਦੀ ਨੋਕਰੀ ਤੇ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਕੁਛ ਵੇਰਵੇਆਂ ਦਾ ਇਥੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਹੌਲ ਨੂੰ ਸਮਝਨ ਵਿਚ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੁਹੰਮਦ-ਬਿਨ-ਤੁਗ਼ਲਕ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ “ਇਹ ਸੱਭ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈ, ਇਹ ਤੋਹਫ਼ੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਅਤੇ ਲਹੂ ਵਹਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਅਪਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ-ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਕਰੂਰਤਾ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।“ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਬਿਆਣਦਾ ਹੈ, "ਇੱਕ ਸੌ ਸ਼ਸਤ੍ਰ-ਧਾਰੀ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹੇ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ, ਢਾਲਾਂ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਲੇ ਲੈਕੇ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਲੋਕ ਹਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਸੱਠ ਘੋੜੇ ਸ਼ਾਹੀ ਸਾਜ਼ ਨਾਲ ਲੈਸ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅੱਧੇ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਸੁਲਤਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੰਤ ਪੰਜਾਹ ਹਾਥੀ ਲਿਆਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਕਪੜੇ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਨਾਲ ਜੱੜੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਹਾਥੀ ਦੀ ਗਰਦਨ ਤੇ ਉਸਦਾ ਮਹਾਵਤ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕੁਲਹਾੜੀ ਨਾਲ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਜੋ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ਤੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਪੇਟੀ-ਨੁਮਾ ਆਸਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਵੀਹ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿਪਾਹੀ (ਹਾਥੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਘਟ ਜਾਂ ਵੱਧ) ਬੈਠ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਹਾਥੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦਰਬਾਰੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ- ਬਿਸਮਿਲਾਹ।“ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਖੁਦ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਬਚ ਗਿਆ। ਸੁਲਤਾਨ ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ (ਸ਼ਿਹਾਬ-ਅਦ-ਦੀਨ) ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਬਾਗੀ ਸੁਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਸੂਫ਼ੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਇਸਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਟਵਾਇਆ, ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਸੂਫ਼ੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਫਿਰ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਨੌਂ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, "ਮੈਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਲਗਾਤਾਰ ਰੋਜ਼ੇ ਰੱਖੇ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤਕ ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹੀ, ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਚੱਖ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਰੋਜ਼ਾ ਤੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੋਰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਤੱਕ ਰੋਜ਼ੇ ਰੱਖੇ, ਅਤੇ ਉਸ ਸ਼ੇਖ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅੱਲਾ ਦੀ ਉਸਤੱਤ ਕਰੋ।" ਇਸ ਘਟਨਾ ਉਪਰੰਤ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਚੀਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਦੇ ਉਪਰ ਦਿੱਤੇ ਵੇਰਵੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਛ ਨੁਕਤੇ: 1) ਸੁਲਤਾਨ ਅਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਹਰ ਉਸ ਸ਼ਖਸ ਨੂੰ ਬੇਰਿਹਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜਾਪੇ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੂ ਬਲਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਸਜ਼ਾ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਛੱਠ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਇੱਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੂੰ ਛੱਠ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (ਬਗੈਰ ਕੋਈ ਚਮਤਕਾਰ ਵੇਖੇ)। 2) ਹਾਥੀ ਦੁਆਰਾ ਕੁਚਲ ਕੇ ਮਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭਰੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਮਾਰਨਾ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਡਰਾਉਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ਤੇ ਬੈਠਾ ਮਹਾਵਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮਰੀ ਗਉ ਨੂੰ ਜੀਵਾਲਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਤਨੀ ਮਕਬੂਲ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲਗਿਆਂ ਸੋਚ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹ ਵਜਨਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਹੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਦੂਸਰੀ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਅਰਥ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਹਨ ਕਿ "(ਮੇਰੀ ਇਹ) ਮੋਈ ਹੋਈ ਗਾਂ ਜਿਵਾਲ ਦੇਹ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਭੀ ਇੱਥੇ ਹੀ (ਹੁਣੇ ਹੀ) ਮਾਰ ਦਿਆਂਗਾ।" ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁਢ ਬੱਝ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਗਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ। ਚਾਹੀਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰਖਦੀਆਂ ਅਰਥ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ। 22ਵੀਂ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਤਾਂ ਅਰਥ ਸਾਫ਼ ਬਣਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਹੇ ਹਿੰਦੁ! ਮੈ (ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ) ਤੇਰੀ ਗਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤੀ ਹੈ (ਭਾਵ, ਮਾਰ ਦੇਣ ਦਾ ਈਰਾਦਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਾਮਾਤ ਦੇਖਣ ਦੀ ਹੱਠ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਹੈ)।" ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੇਵਲ ਸਵਾਲ-ਜੁਆਬ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਕੀਤੇ-"ਹੇ ਹਿੰਦੂ! ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕਰ (ਜੋ ਹੁਕਮ ਤੂੰ ਦੇਵੇਂਗਾ ਮੈਂ ਕਰਾਂਗਾ), ਮੈਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼, ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਗਾਂ ਹਾਂ।" 15ਵੀਂ ਤੇ 16ਵੀਂ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾ ਗਰੁੜ ਤੇ ਚੜ ਕੇ ਆਣ ਤੋਂ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕੀ ਇਥੇ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇੜੀਆਂ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਨ ਬਦਲਾਵ ਨੂੰ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਲਾ ਦਸਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਗੁਰੜ ਮਾਇਆ ਰੂਪੀ ਸੱਪ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਦੱਸਿਆ ਹੈ: ਗਰੁੜੁ ਸਬਦੁ ਮੁਖਿ ਪਾਇਆ ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਹਰਿ ਮਾਰੀ ॥ (ਮ : ੩, ਪੰਨਾ 1260) ਬਿਖੁ ਕਾ ਮਾਰਣੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹੈ ਗੁਰ ਗਰੁੜ ਸਬਦੁ ਮੁਖਿ ਪਾਇ ॥ (ਮ : ੩, ਪੰਨਾ 1415) ਯਾਦ ਰਹੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਰੱਬ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ ਆਂਦਾ-ਜਾਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰ ਹੈ: ਆਵਤ ਕਿਨੈ ਨ ਪੇਖਿਓ ਕਵਨੈ ਜਾਣੈ ਰੀ ਬਾਈ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 525) ਸਭੈ ਘਟ ਰਾਮੁ ਬੋਲੈ ਰਾਮਾ ਬੋਲੈ ॥ ਰਾਮ ਬਿਨਾ ਕੋ ਬੋਲੈ ਰੇ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 988) ਸਭੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਹੈ ਸਭੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਹੈ ਗੋਬਿੰਦ ਬਿਨੁ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥ ਸੂਤੁ ਏਕੁ ਮਣਿ ਸਤ ਸਹੰਸ ਜੈਸੇ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਈ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 485) ਈਭੈ ਬੀਠਲੁ ਊਭੈ ਬੀਠਲੁ ਬੀਠਲ ਬਿਨੁ ਸੰਸਾਰੁ ਨਹੀ ॥ ਥਾਨ ਥਨੰਤਰਿ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਪੂਰਿ ਰਹਿਓ ਤੂੰ ਸਰਬ ਮਹੀ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਅੰਗ 485) ਕਰੀਮਾਂ ਰਹੀਮਾਂ ਅਲਾਹ ਤੂ ਗਨੀਂ ॥ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰਿ ਦਰਿ ਪੇਸਿ ਤੂੰ ਮਨੀਂ ॥ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ, ਪੰਨਾ 727) ਇਸੇ ਤਰਾਂ 17ਵੀਂ ਤੇ 18ਵੀਂ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਭਗਤ ਜੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚ ਅਪਣਾ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਕੁਛ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ- ਧਰਤੀ ਟੇਢੀ ਕਰਨੀ ਜਾਂ ਉਲਟਾ ਦੇਣੀ, ਮਰੀ ਗਉ ਜੀਵਾਲ ਦੇਣੀ, ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਭਾਵ ਅਰਥ ਸਮਝਣੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਕੱਢਣਾ ਕਿ ਗਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਾਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਏਕੰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰ, ਹਰ ਸ਼ਹਿ ਦਾ ਕਰਤਾ, ਸਰਬ ਕਲਾ ਸਮਰਥ ਜਾਣ ਕੇ ਹੀ ਤਾਂ ਰੱਬ ਦਾ ਭਗਤ ਨਿਰਭਉ ਦੀ ਉਸ ਪਰਮ ਅਵੱਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਮੌਤ ਨੂੰ ਉਹ ਟਿੱਚ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਰਹਾਉ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਟੇਕ ਬਾਰੇ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਮਨੁਖ (ਸੁਲਤਾਨ) ਭਗਤ ਨੂੰ ਡਰਾ ਕੇ (ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ) ਉਸਦੇ ਸਿੱਦਕ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ: ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਓ! ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਚਮਤਕਾਰ ਨੇ ਅਜ ਤਕ ਸਮਾਜ ਦਾ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਸਵਾਰਿਆ। ਪਰ ਸਮਾਜ ਉਹ ਉਚਾਈਆਂ ਨਾ ਛੂ ਸਕੇ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਦੌਰ ਵੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਮਤਕਾਰੀ ਕਹਾਨੀਆਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਸਤੇ ਮੰਦਿਰ ਘੁੰਮ ਜਾਏ ਪਰ ਬਾਕੀ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਪੈਂਦੇ ਰਹਿਣ, ਇਹ ਨਾਬਰਾਬਰੀ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਨਿਯਮ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਨਿਰਵੈਰ ਰੱਬ ਇਹ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇੱਕ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਮਰੀ ਗਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਾਲ ਦੇਵੇ ਪਰ ਦੂਜੀਆਂ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ਦਦ ਨਾਲ ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਲਾਸ਼ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲੇ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਸਮਝਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਏਕੰਕਾਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਨਿਰਵੈਰ ਹੈ, ਸਭ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਵਰਤਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਪਾਪੀ-ਪੁਣੀ, ਨਿੰਦਾ-ਉਸਤੱਤ ਵਿਚ ਵੀ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ: ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸਤਿ ਪੁਰਖੁ ਹੈ ਜਿਸ ਨੋ ਸਮਤੁ ਸਭ ਕੋਇ ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਿਰਵੈਰੁ ਹੈ ਜਿਸੁ ਨਿੰਦਾ ਉਸਤਤਿ ਤੁਲਿ ਹੋਇ ॥ (ਮ:੪, ਪੰਨਾ 1421) ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਨੇਤ੍ਰ-ਹੀਣ ਹੋਵੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਅੰਨ੍ਹਾ ਨਹੀਂ, ਅੰਨ੍ਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ: ਸੋ ਕਿਉ ਅੰਧਾ ਆਖੀਐ ਜਿ ਹੁਕਮਹੁ ਅੰਧਾ ਹੋਇ ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਬੁਝਈ ਅੰਧਾ ਕਹੀਐ ਸੋਇ ॥ (ਮ:੨, ਪੰਨਾ 954) ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਦਾ ਜਿਥੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਪਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਵੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁਖ ਦਾ ਬੋਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਉਥੇ ਤਕ ਹੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਤਕ ਉਸਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਵਾਲ ਪੁਛਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਉਸ ਸਿਖਰ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਜਵਾਬ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਚਲਣੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ ਜਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ: ਕਿਵ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਈਐ ਕਿਵ ਕੂੜੈ ਤੁਟੈ ਪਾਲਿ ॥ ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਨਾਲਿ ॥ (ਮ:੧, ਪੰਨਾ ੧) 
ਲੋਕ ਤੰਤਰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਰਥ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ, ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਲੇ ਵਾਸਤੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ। ਇਹ ਚਾਹੇ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਜਾਸ਼ਾਹੀ ਜਾਂ ਪੰਚ ਪਰਧਾਨੀ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਇਲੈਕਸ਼ਨ, ਸਿਲੈਕਸ਼ਨ, ਰਾਜਾਸ਼ਾਹੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ- ਅਗਰ ਮਕਸਦ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ (ਰਾਜਾਸ਼ਾਹੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ) ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਤੇ ਸਿਰਮੋਰ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਅੰਦਰ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਈ ਹੈ- ਕਿਸਾਨ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਆਦਿਵਾਸੀ, ਦਲਿਤ, ਘੱਟ ਗਿਨਤੀ, ਆਦਿ ਨੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰਦਾਰ ਅੰਦੋਲਣ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਬੱਦ ਤੋਂ ਬੱਦਤਰ ਹੀ ਹੋਈਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਵੇਂ ਨੀਵਾਣ ਵਲ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2019 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ Flawed Democracy ਭਾਵ 'ਖਰਾਬ ਲੋਕਤੰਤਰ' ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਕ ਗਲ ਸਾਫ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸੁਧਰਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਤੇ ਸ਼ਕ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਉਦਾਹਣ ਦੇਵੇ ਜਿਥੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਆਈ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜਾਂ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਮਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਾਸਤੇ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਬੋਤਲ ਉਤੇ ਦੁਧ ਲਿੱਖ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਹ ਦੁਧ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ। ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਮਨੂਵਾਦੀ ਸਿਸਟਮ ਉਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਲਿੱਖ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ। ਮਨੂਵਾਦੀ ਸਿਸਟਮ ਬਣਿਆ ਹੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਨਫਰਤ ਉਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਇਹ ਉਮੀਦ ਕਰੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਜਾਂ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ, ਇਹ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਦੁਧ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਿਚੋਂ ਜਨਮੀ ਜ਼ਿਦ ਕਾਰਨ 73 ਸਾਲ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਹੋਰ 100 ਸਾਲ ਵੀ ਚਾਹੇ ਕਰ ਲਵੋ। ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਟੇਟ ਦਮਨ ਜਿਵੇਂ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪੱਛਮ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਕੇ ਵਰਗਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਨਿਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦੇਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵੀ ਹੂੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਕੋਈ ਵੱਖ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਇਹ ਤੁਲਨਾ ਗਲਤ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਾਲੇ ਨੂੰ ਨਸਲਵਾਦ ਦੀ ਕੁਰੀਤੀ ਅਧੀਨ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਹ ਕਤਲ ਸਟੇਟ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਰਹੀ। ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਜਾਂ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਹਰ ਥਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਬਈਮਾਨੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕੀ fake encounter ਸਟੇਟ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਹੂੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਬਚਾਈਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਬਲਕਿ ਤਰੱਕੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ 'ਸੁਪਰ ਕੌਪ' ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੀ ਐਨਕਾਉਂਟਰ ਸਪੈਸ਼ਲਿਸਟ ਹੂੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਤੱਥ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਮਨੂਵਾਦੀ ਸਿਸਟਮ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੂਬੀਆਂ ਕੋਲ ਖੁਦ ਮੁਖਤਿਆਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਦ ਤਕ ਸੈਂਟਰ ਮੋਜੂਦ ਹੈ ਉਹ ਸੂਬੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਆਪਣਾ ਗਲਬਾ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਂਟਰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਮਨੂਵਾਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹੇ। ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਯੋਰੋਪਿਅਨ ਯੂਨਿਅਨ ਵਰਗੇ ਮਾਡਲ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬ ਵੱਖ ਹੋ ਵੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਗੂ ਤਾਂ ਬਾਦਲ, ਕੈਪਟਨ ਵਰਗੇ ਹੀ ਆਉਣਗੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿ ਫਾਇਦਾ? ਵੈਸੇ ਇਹ ਮਣਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਮਨ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇਂ ਤਾਂ ਇਹ ਤਾਂ ਮਣਨਾ ਪਵੇਗਾ ਹੀ ਕਿ ਸਿਸਟਮ ਹੁਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿਉੱਕੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਟਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਨਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਸੁਮੇਧ ਸੈਣੀ ਜਾਂ ਦਿਨਕਰ ਗੁਪਤਾ ਜਿਹੇ ਡੀਜੀਪੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮਜਬੂਰੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਕਈ ਵਾਰ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਵਾਪਰੇ ਕਤਲਿਆਮ ਜਾਂ 1984 ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਕੇ ਡਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਹੋਰ ਵੰਡ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਚਾਰ ਜੋ ਅਕਸਰ ਅਸੀਂ ਭੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। 'ਨੁਕਸਾਨ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਸੂਰਵਾਰ ਦਸਣ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੂ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਾਸਤੇ ਕਿਨੇ ਸਿਖ ਫੌਜੀ ਮਰੇ ਕਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ। ਕਿਨੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਆਸਾਮ, ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ, ਮਨੀਪੁਰ, ਕਾਰਗਿਲ, ਪਾਕ, ਚੀਨ ਯੁੱਧ ਆਦਿ ਤੇ ਗੰਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਕੇ ਮਰੇ ? ਬਾਡਰ ਤੇ ਰੋਜ਼ ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੋਤ ਇਕ ਆਮ ਜਹੀ ਖਬਰ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਜੇੜ੍ਹੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁਕਣ ਕਰਕੇ ਕਸੂਰਵਾਰ ਮੰਣਦੇ ਨੇ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਕਿ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀਆਂ ਵਾਂਗੂ ਭਰਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਕੀ ਹੋਰ 'ਨੁਕਸਾਨ' ਨਾ ਹੋਵੇ। ਐਸੇ ਸ਼ੰਕੇ ਨਵੀਂ ਭੂਗੋਲਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਅਣਜਾਨ ਹੋਣਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਮਣਨਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ-ਚੀਨ ਦੁਨਿਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਖਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਤਿਨੇ ਗੁਆਂਡੀ ਮੁਲਕਾਂ ਕੋਲ ਘਾਤਕ ਪਰਮਾਨੂ ਹਥਿਆਰ ਹਨ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੇ ਅਸਾਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਵਿਚ ਤਨਾਅ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ ਬਲਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਾਵੇਗਾ। ਪਰਮਾਨੂ ਸਟੇਟਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਬੱਫਰ ਸਟੇਟ ਬਹੁਤ ਸਾਰਥਕ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬੱਫਰ ਸਟੇਟ ਬਣਕੇ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਵਾਲ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੂੰਦਾ, ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛਣ ਦੀ ਕਾਬਲਿਅਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇਣਾ ਯਕੀਨਨ ਤਬਾਹਕੁਨ ਹੈ
ਕਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਉਤੇ ਕਹਿਰ ਬਰਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਵੱਡਾ ਮੈਡਿਕਲ ਸੰਕਟ ਆ ਖੜਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਥੇ ਭਰਿਸ਼ਟ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਅਣਮਨੁਖੀ ਕਰੂਪ ਚਹਿਰਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਨਿਜ਼ਾਮ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਰੋੜਾ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਭੁੱਖਮਰੀ ਵਲ ਧਕੇਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਕਈ ਦਹਾਕੀਆਂ ਦੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮਿਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕ (labour laws) ਨੂੰ ਇਕ ਝੱਟਕੇ ਵਿਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿਚ ਜੇ ਅਸੀਂ ਪੰਥ ਵਿਚ ਮਹਾਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਉਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਇਏ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨੀਂਵੇਂ ਪੱਧਰ ਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਪੰਥ ਦੋ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਰਾ-ਮਾਰੂ ਜੰਗ ਵਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਧੁੰਮਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਈ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢੱਡਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਕੀਤੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਤੋਂ ਹੂੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪ ਵਿਚ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੀ ਡੁੰਗਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਸਮੇਂ, ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਮਨੁਖ ਦੀ ਸਮਝ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਤਰ ਤਾਂ ਆਵੇਗਾ ਹੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਹ ਅਰਥ ਹੀ ਸਹੀ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਠ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿਚ ਦਰਜ ਏਕੰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਣ। ਕਿ ਇਸ ਮਤਭੇਦ ਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਭਰਾ-ਮਾਰੂ ਜੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲ ਰੱਖਣ ਦੀ ਖੁਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ? ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਸ ਗਲ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅਸਿਹਮਤ ਹਾਂ- Let us agree to disagree. ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੈ ਕਿ? ਭਾਈ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖਿਲਾਫ ਜੋ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁਖ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੋਰਾਨ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ- ਗੁਰੂ "ਗਿਆਨ" ਹੈ; ਗੁਰਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ "ਜ਼ਰਿਆ" ਹੈ; ਅਕਾਲ ਤਖਤ "ਈਮਾਰਤ" ਹੈ। ਇਥੇ ਇਹ ਗਲ ਦੱਸਣੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੋਲ ਬੜੇ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਵਿਖਿਆਨ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਕਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਸੰਗਤ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਲਿਖ-ਵਿਚਾਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਜਨਮ-ਸਾਖੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਕਾਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨਾ ਵਿਚ "ਕਰਾਮਾਤਾਂ" ਹੋਈਆਂ ਦੱਸਿਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। "ਗਿਆਨ" ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਾਇਰਾ ਹੈ। ਕਿਸਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਗਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਸਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ 'ਗੁਰੂ' ਕਈ ਥਾਈਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰੁ ਰਿਦੈ ਧਿਆਨੁ॥ ਪੰ : ੮੬੪ ; ਗੁਰ ਦੀਪਕੁ ਗਿਆਨੁ ਸਦਾ ਮਨਿ ਬਲੀਆ ਜੀਉ॥ ਪੰ : ੧੭੩ "ਜ਼ਰਿਆ" ਨਾਲੋਂ ਬੇਹਤਰ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ- 'ਪੋਥੀ ਪਰਮੇਸਰ ਕਾ ਥਾਨੁ॥' ਤਾਂ ਫਿਰ "ਜ਼ਰਿਆ" ਇਕ ਹੇਠਲੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ "ਲਵ-ਕੁਸ਼ ਦੀ ਔਲਾਦ" ਜਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਵੇਦਿਕ "ਮੰਤਰਾਂ" ਵਾੰਗੂ ਜਾਪ ਕਰਕੇ ਮਨ ਭਾਉਂਦੇ ਫਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਫਿਰ "ਜ਼ਰਿਆ" ਤੇ ਬਵਾਲ ਖੜਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ਰਧਾ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਾਜਿਸ਼ ਅਧੀਨ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕੇਵਲ "ਈਮਾਰਤ" ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿਰਮੋਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। "ਈਮਾਰਤ" ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਇਹ ਗਲ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈ ਉਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ਕ ਦੀ ਗਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲਾਭ ਵਾਸਤੇ ਗਲਤ ਇਸਤਮਾਲ ਹੂੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਵਲੋਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਸਿਰਸੇ ਵਾਲੇ ਸੋਧਾ ਸਾਧ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਮੁਆਫੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਥ ਨੂੰ ਨਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਜੇਕਰ ਪੰਥ ਦਰਦੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਵਉਚਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰਖਣ ਲਈ ਵਾਕਈ ਹੀ ਸੰਜੀਦਾ ਹਨ ਤਾਂ ਫਿਰ ਚੱਬੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ੨੦੧੫ ਵਲੋਂ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਸਾਹਮਣੇ ਪੜਿਆ ਗਿਆ ਮੱਤਾ ਨੰ:੨ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਕਰਨ ਵਲ ਕਦਮ ਪੁਟਣ। ਉਹ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ: “ਅਜ ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਵਉਚਤਾ, ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਖੋਰੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਥੇਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਖਤਾਂ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸੁਚੱਜਾ, ਨਿਰਪੱਖ ਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਕੇ ੩੦ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੫ ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ੨੦੧੬ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੀਰੀ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਬੰਨੇ ਟੁੱਟ ਗਏ ਜਦੋਂ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ੨੪ ਸਤੰਬਰ ੨੦੧੫ ਨੂੰ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਵਲੋਂ ਕਤਲਾਂ, ਬਲਾਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝੇ ਡੇਰਾ ਸਿਰਸਾ ਦੇ ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਮੰਗੇ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਮੁਆਫੀ ਦੇ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਣ-ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।“ ਇਸ ਨੂੰ ਦੋਗਲਾਪਨ ਅਤੇ ਕਪਟ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਸੰਗਤ ਦੀ ਮੋਜੂਦਗੀ ਵਿਚ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਲੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਣ-ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰਖਣ ਦੇ ਮੱਤੇ ਵਲ ਤਾਂ ਇਕ ਇੰਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਧੇ ਪਰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ "ਈਮਾਰਤ" ਕਹਿਣ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਲੂੰਧਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਟੇਜ ਤੇ ਹੱਥ ਖੜੇ ਕਰ ਕੇ ਮੱਤਾ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਵੀ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਕੋਣ ਇਹਨਾ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰੇ ਅਤੇ ਕੇਹੜੀ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇ? ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਨੂੰ ਮਨਣਾ ਜਾ ਨਾ ਮਨਣਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਬਹਿਸ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਧੀਨ ਹੀ ਲੋਕ ਕਰਾਮਾਤੀ ਕਹਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਭੁਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਵੀ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਰਧਾ ਅਧੀਨ ਹੀ ਨਕਾਰ ਰਹੇ ਹੂੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਹੇਮਕੁੰਟ ਦਾ ਤਪੀਸਰ ਜਾਨ ਕੇ ਅਨੇਕਾ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾ ਵਸ ਹੇਮਕੁੰਟ ਪਹਾੜ ਦੀ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਔਖੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਸਿੱਖ ਭੀ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਵਿਚ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਰਧਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦਾ ਤਪੱਸਵੀ ਮਨਣ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਤੌਹੀਨ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚੋਂ ਖੂਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿਚੋਂ ਦੁਧ ਦੀ ਸਾਖੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੂੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ‘ਹਕੁ ਪਰਾਇਆ ਨਾਨਕਾ ਉਸੁ ਸੂਅਰ ਉਸੁ ਗਾਇ॥ ਗੁਰੁ ਪੀਰੁ ਹਾਮਾ ਤਾ ਭਰੇ ਜਾ ਮੁਰਦਾਰੁ ਨ ਖਾਇ॥‘ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੀ ਪਰਿਪੂਰਣ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਸੱਚੀ ਤੇ ਕਿਸਦੀ ਝੂਠੀ? ਕੌਣ ਸ਼ਰਧਾ-ਹੀਣ ਹੈ ਤੇ ਕੌਣ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ? ਇਸਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਲੱਠ-ਮਾਰ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਚੁਪ ਕਰਾ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਇਸਦਾ ਹਲ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੈ- ਜਬ ਲਗੁ ਦੁਨੀਆ ਰਹੀਐ ਨਾਨਕ ਕਿਛੁ ਸੁਣੀਐ ਕਿਛੁ ਕਹੀਐ॥
ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਤਾ ਧਿਰ ਕੌਣ
ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਤਾ ਧਿਰ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਦਿਆਂ ਸਰਕਾਰਾ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਪੰਥ ਦੇ ਨਿਆਰੇਪਨ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾਉਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਸਾਲ ਬਾਬਾ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਰਹੀ ਅਤੇ ਪੰਥ ਨਾਲ ਸ਼ਰੇਆਮ ਝੂਠ ਬੋਲਦੀ ਰਹੀ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ ਵਾਲਾ ਧੜਾ ਅਜ ਤਕ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਇਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਅਖੋਤੀ ਸੰਤ-ਸਮਾਜ ਨੇ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮੇਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਪਣਾਇਆ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਿਆਰਾ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕਲੈਂਡਰ ਰੱਦ ਕਰਾ ਕੇ ਮੁੜ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਬਿਕਰਮੀ ਕਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਛਪਵਾਏ ਗੁਟਕੀਆਂ ਵਿਚ ਮੂਲਮੰਤਰ ਨੂੰ 'ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ' ਦੀ ਜਗਾ 'ਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ' ਸਿਧ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਵਾਸਤੇ 'ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ' ਅਤੇ 'ਜਪੁ' ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਡੰਡੀਆਂ '।।' ਨੂੰ ਹੀ ਛਾਪਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਰਾਮ ਰਾਏ ਵਾਲੀ ਭੱਜਰ ਕੁਰਹਿਤ ਪੰਥ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਭਾਈ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਲਿਖਤੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਜਾਨ ਲੇਵਾ ਹਮਲਾ ਹੋ ਚੁਕਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇਕਸੂਰ ਗੁਰ-ਭਾਈ ਦੀ ਮੋਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਸਤਿਕਾਰਤ ਛਬੀਲ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਦਾਗਦਾਰ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਭ ਐਂਵੇਂ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਜਦ ਮੁਲਜ਼ਿਮ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਹੋਵੇ ਫਿਰ ਸਭ ਗੁਨਾਹ ਮਾਫ ਹੂੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਸਲੀ ਮੁੱਦਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਟਕਾਇਆ ਗਿਆ ਭਾਈ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਦ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ 'ਬਾਬਾ' ਤੋਂ 'ਭਾਈ' ਦੇ ਸਫਰ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਮਣਦੇ ਹਨ। ਪੂਜਾਰੀ-ਨੁਮਾ ਬਾਬੇ ਇਸ ਐਲਾਨਿਆ ਸਫਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਸਨ। ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਬਾਬੇਆਂ ਨੇ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਤਾਂ ਸਫਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਪਿੰਡਾ ਵਿਚ ਹੂੰਦੇ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮਿਡੀਏ ਰਾਹੀਂ ਬਾਘੀ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਪ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਮੋਕੇ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਸਨ। ਪੂਜਾਰੀ ਨੇ ਬੜੀ ਚਾਲਾਕੀ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਚਲ ਰਹੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕਲੰਡਰ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਾਰਤਾ ਦਾ ਰੁਖ ਪੁਰਾਤਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਲ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਗਤ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਉਤਰ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੇ, ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਿਆਸੀ ਚੁੰਗਲ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ। ਹੁਣ ਉਸ ਸੰਗਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟੀਚਾ ਇਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨੂੰ ਬੋਰੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਕੁਟਣ (ਚੁਪ ਕਰਾਉਣ) ਤਕ ਸੀਮਤ ਕਰਤਾ। ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਪੂਜਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਨਾਲ ਲੜਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਬਖਸ਼ੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਭਟਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਪੰਥ ਦਾ ਵੱਢਾ ਹਿੱਸਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਅਵੇਸਲਾ ਹੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਹੀ ਮੱਸਲੇ ਗੰਭੀਰ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਹਿ ਤੇ ਪੂਜਾਰੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੁਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦਿਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲ-ਬਾਲਾ ਹੈ। ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲਾਂ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਕਥਾਵਾਚਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਇਕੋ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੋਵੇ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ। ਪੰਥ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੋਂ ਬੜੇ ਯੋਜਨਾਬੰਦ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਾਂਝਾ ਰਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਹੈ ਜਿਂਵੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੁਖ-ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗੁਣ-ਗਾਣ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅਸਲ ਮੁਦਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਜਿਹੜਾ ਜਾਗਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ ਉਸਨੰ ਐਂਟੀ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਹਿ ਕੇ ਭੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਨਿਉਜ਼ ਚੈਨਲਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਰੋਟੀ-ਰੋਜ਼ਗਾਰ-ਨਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਮੰਦਿਰ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ- ਜਹਾਦ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਮੁੱਦਾ ਮਨ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਜ ਸਮਝਦਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਪਰ ਕੇਵਲ ਇਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਹਿ ਕੇ ਦਰ-ਕਿਨਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਬੜੇ ਅਫਸੋਸ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਤੇ ਵੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅੱਡਰੀ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪੰਥ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਹਿ ਕੇ ਭੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਿਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੇ ਇਕ ਧੜੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਲਈ ਘਾਤਕ ਹੈ। ਇਕ ਧੜੇ ਦੇ ਹੱਥ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕੌਮ ਦੀ ਚੜਤ ਵਿਚ ਖੜੋਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕੀ ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਵਲੋਂ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਮਸੰਦ ਸੰਸਥਾ ਜਦ ਵਿਗਾੜ ਵਲ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਇਸਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ ਤਕ ਕੌਮੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇਕ ਹੋਵੇ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਾਗ ਵਿਚ ਲਗੇ ਫੁਲਾਂ ਵਾਂਗੂ ਆਪਣੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੁਨਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਸਕਦਾ ਕੌਮ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਜਦ ਟੀਚਾ ਕੌਮੀ ਭਲਾਈ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਨਿਜੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲਾਭ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਜਾਵੇ, ਫਿਰ ਕੌਮਾਂ ਦਾ ਢਹਿੰਦੀ ਕਲਾ ਵਲ ਜਾਨਾ ਤਹਿ ਹੈ। ਪੂਜਾਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਗਠਜੋੜ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਕੁਛ ਨਹੀਂ। ਪੂਜਾਰੀ ਦਾ ਤੇ ਕਾਰਜ ਹੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਕੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਹੈ ਤਾਕਿ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸੱਤਾ ਤੇ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਸਕੇ। ਹਮ ਗੋਰੂ ਤੁਮ ਗੁਆਰ ਗੁਸਾਈ ਜਨਮ ਜਨਮ ਰਖਵਾਰੇ॥ ਕਬਹੂੰ ਨ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਿ ਚਰਾਇਹੁ ਕੈਸੇ ਖਸਮ ਹਮਾਰੇ॥ ਤੂੰ ਬਾਮ੍ਹਨ ਮੈ ਕਾਸੀਕ ਜੁਲਹਾ ਬੂਝਹੁ ਮੋਰ ਗਿਆਨਾ॥ ਤੁਮ੍ਹ ਤਉ ਜਾਚੇ ਭੂਪਤਿ ਰਾਜੇ ਹਰਿ ਸਉ ਮੋਰ ਧਿਆਨਾ॥ ਇਸ ਲਈ ਪੰਥ ਦੀ ਭਲਾਈ ਇਸੇ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਧੜਾ ਐਨਾ ਹਾਵੀ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਕਿ ਕੌਮ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਬੈਠੇ। ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਰੋਲ ਪਰ ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਵਿਚ ਪੰਥ ਦੇ ਕੁਝ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਰੋਲ ਬੜਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਵੀਂਹਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਾਲ ੨੦੨੦ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਅਜ ਦੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਕਸੂਰਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਣਗੇ। ਕਿ ਸਿਖ ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਵਿਗਾੜ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਣਗੇ ਕਿ ਉਹ ਅਤੀਤ ਦਾ ਹੀ ਸਹੀ ਨਰੀਖਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਨਹੀਂ? ਪੰਥ ਦੇ ਕੁਛ ਬੁਧੀਜੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਪੱਖ ਲੈਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਤਾ ਧਿਰ ਦੀਆਂ ਬਦਮਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਗਪੋੜਾਂ ਨੂੰ ਚੁਨੌਤੀ ਦੇਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਲਈ ਹੇਠੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਡਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿਲੋਂ ਨੇ "ਗਿਆਨ", "ਜ਼ਰਿਆ" ਜਾਂ "ਈਮਾਰਤ" ਨੂੰ ਚੁਨੌਤੀ ਦੇਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਸਮਝਿਆ। ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਖਰਾਂ ਦੇ ਦੀਰਘ ਅਰਥ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਕਿ ਵਕਤਾ ਨੇ ਵੀ ਨਾ ਸੋਚੇ ਹੋਣ। ਹਿਸਟੋਰਿਅਨ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਾਇਜ਼ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੈਵੀ ਹਸਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਲਈ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਬਗੈਰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਿੰਬ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ਕ ਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ ਜੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰ ਕੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕੇ। ਪਰ ਇਕ ਪਾਸੜ ਪੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਚਲ ਰਹੇ ਵੱਡੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਪੂਜਾਰੀ ਦੀ ਜਕੜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਚਲ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਸਮਾਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦ ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਧੜੇ ਦਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦਾ ਮਨਸੂਬਾ ਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਏਗਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਘੋਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੀਤ ਦੀ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਹੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਜ ਦੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਰੋਲ ਇਕ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਸਮੇਟਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਣਗੇ- ‘ਜਦ ਕੁਛ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਲੋਂ ਪੂਜਾਰੀ ਖਿਲਾਫ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ ਚੁਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਬੁਧੀਜੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਜਾਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਲ ਮਿਲਿਆ।' ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਦੀਰਘ ਅਰਥ ਇਸ ਵੱਡੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਖਾਤੇ ਨਹੀਂ ਪੈਣੇ।
ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦਾ ਹੱਲ
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਿਖ ਨੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਜੋ ਖਬਰਾਂ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ੧) ਰੋਹਿੰਗਿਆ, ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ, ਅਤੇ ਸੀ.ਏ.ਏ. ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਵਧ-ਚੜਕੇ ਨਿਕਲੇ। ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਜਦ ਕਈ ਵਾਰ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸੁਰਖ਼ੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਾਨ ਵਧਿਆ। ੨) ਕੁਦਰਤੀ ਆਪਦਾ ਅਤੇ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੋਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਲਈ ਦਿਲ ਖੋਲਕੇ ਲੰਗਰ-ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਚਮੱਤਕਾਰ ਦੇ ਦੁਨਿਆ ਨੇ ਦੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖੁਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਮਨੁਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਰੂਹਾਨਿਅਤ ਨਾਲ ਅੋਤ-ਪ੍ਰੋਤ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਚਲ ਰਹੀ ਵੱਡੀ ਬਹਿਸਾਂ- ਵਾਤਾਵਰਣ, ਭੁਖਮਰੀ, ਮਾਹਮਾਰੀ, ਮਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਘਾਣ- ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਤਾਨ ਪਾ ਕੇ ਮਾਨਵ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਰਾਹ ਰੋਸ਼ਨਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਰ ਜਦ ਸਿੱਖ ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਭਰਾ-ਮਾਰੂ ਵਤੀਰੇ ਵਿਚ ਵਿਅਰਥ ਗਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬੜੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੂੰਦੀ ਹੈ। ਦੁਨਿਆ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਗਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਾਂ ਔਖੇ ਤੋਂ ਔਖਾ ਸਵਾਲ ਪੁਛਣ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਈ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨਿਆ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਪੁਛਣ ਦਾ ਗੁਣ ਵੰਡਣ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮੁਖ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਪੇਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੁਲ ਕੇ ਗਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਨਾ ਮਿਲੇ, ਉਹ ਬਾਹਰ ਦਾ ਅਸਰ ਕਬੂਲ ਕੇ ਭੱਟਕ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਅਗਰ ਕੌਮ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ-ਵਿਮਰਸ਼ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਵੀ ਰੂੜੀਵਾਦ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚ ਭਟਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਵਾਲ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੂੰਦਾ, ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛਣ ਦੀ ਕਾਬਲਿਅਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇਣਾ ਯਕੀਨਨ ਤਬਾਹਕੁਨ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਧੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਅਗਰ ਇਹ ਦੋ ਕਾਰਜ ਕਰ ਵਖਾਣ ਤਾਂ ਪੰਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਯਾਦ ਰਖੇਗਾ: ਪਹਿਲਾ: ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਿਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਟੇਜਾਂ- ਖਾਸਕਰ ਜਿਹਣਾ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲਾਂ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੁਣਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਆਦਿ ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਮੋਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਦੱਸ ਗੂਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮਣਦੇ ਹਨ- ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ, ਬੁਧਿਜੀਵੀ- ਸਭ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਸਮਾਂ ਮਿਲੇ। ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ, ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ, ਮਾਸ, ਕਰਾਮਾਤਾਂ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਜਾਨੂੰ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਹੱਕ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੰਗਤ ਜਦ ਸਭ ਨੂੰ ਇਕ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਨੁਮਾ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਦੇਖੇਗੀ ਤਾਂ ਪੰਥ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਵਧੇਗਾ। ਜਿਹੜੇ ਧੜੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ-ਵਿਮਰਸ਼ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਣਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਚਹਿਰਾ ਜਗ-ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੂਜਾ: ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ੨੦੧੫ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮੱਤਾ ਨੰ: ੨ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਲੈ ਕੇ ਸਿਰੇ ਚਾੜਣ। 18/5/2020 0 Comments Hinduism is in Real Danger
The hegemony of one ideology is not Hinduistic and is a definitive threat.
The hypocrisy, along with chosen diversity, has got replaced with naked communal majoritarianism along with bigotry. 
“Eight hundred years after it (power in Delhi) went away from Prithviraj Chauhan; it did not come back into the hands of a proud Hindu. It has happened after 800 years,” said Ashok Singhal, the leader of the Vishwa Hindu Parishad (VHP) at the conference attended by several union ministers and RSS supremo Mohan Bhagwat. This statement was about the BJP’s spectacular victory in the 2014 Lok Sabha elections, and ‘a proud Hindu’ was referred to none other than the Indian Prime Minister Narendra Modi.
The last Hindu rule was that of Marathas, Peshwa Baji Rao II, and not of Prithviraj Chauhan. The Peshwas were infamous for their tyrannical Brahminical rule. The Shudras (untouchables) routinely received more severe punishment for even minor infringements. For fear that the shadow of Shudra’s body might defile Savarna (upper caste), the use of public spaces and thoroughfares was only available to untouchables during the hours of early morning and late evening. Mahars, a Shudra caste from Maharashtra, could only appear in public spaces with brooms tied behind their backs to sweep up their footprints, and pots on their necks to collect their spit so that Shudra’s saliva might not get on the pathway of Savarnas. The Peshwa rule ended with the decisive Anglo-Maratha war at Bhima Koregaon on 1st January 1818. Mahars, which were part of the British East India Company troops, fought valiantly to defeat their oppressors. The Peshwas were Chitpavan Brahmin. All the Sanghachalaks of RSS have also been Chitpavan Brahmins, with one insignificant exception. RSS is the mother of all Hindutva organizations, including the political wing BJP, and is unequivocal about its agenda to make India a Hindu Rashtra. RSS’s ancestry and ideology are more cohesive with Peshwas than that with Prithviraj Chauhan. But the need to recall a Hindu King that existed 800 years ago despite a fresher history of 200 years old explains the divisive politics which was about to unleash immediately after winning the elections. The British East India Company defeated Peshwas, whereas Muhammad of Ghor defeated Chauhan. Hindus were about to take back their lost glory from Mohammedans; hence Chauhan fits better. Above all, the precise message was that the Hindu rule has returned. What has changed? Before 2014, it was the Congress that has ruled most of the time in India. There have been governments by other parties also including that of BJP led by Atal Bihari Vajpayee. But they all are clubbed together as Congress rule of 65 years because the new government intentionally distances itself from the erstwhile regimes. The previous governments were running under the garb of secularism. Now the time had arrived to discard the overused veil. Although India has always been under Hindu rule, it was soft Hindutva, which got replaced by hard Hindutva. Generic terms, ‘soft’ and ‘hard,’ must be clarified for a better understanding of Hindutva. So it is vital to know the specifics and the difference between them. Imagine a river without fishes, a valley of flowers without bees, lush green fields with depleting underground water, or a smart city with unbreathable polluted air. Soft Hindutva too offers a range of diversity and liberty but with checks and balances to remain within the Brahmanical framework of nationalism. The tribals have the right to earn a livelihood without the right to own their forests. Dalits have the equal right to vote any candidate but from the list selected by Savarnas. Minorities can reach the highest positions of PM or President without decisive political power like a CEO appointed by the Board of Directors. One rule book for all that can be interpreted arbitrarily. Indians had adapted to this compromised fabric of democracy and secularism, and proudly call it ‘unity in diversity.’ Concealing M.K. Gandhi’s racist views towards black in South Africa or his belief in Chaturvarna (caste system), you get the messiah of non-violence, father of the nation. But post-2014, the assassin of Gandhi, Nathuram Godse, started becoming a revered figure. Rebuking Gandhi, citing half-baked historical references of one’s own choice, has now become vogue. Gandhi’s death anniversary was also celebrated as Shaurya Divas (Bravery day) to honor Nathuram Godse by staging the assassination by shooting at Gandhi’s effigy. The repudiation of Gandhi is not for the reason that the people have realized his racist or casteist views. The hatred towards Gandhi is because he is held responsible for making India secular and for losing the golden opportunity to make India a Hindu country. Extreme right-wingers believe Gandhi favored Muslims. They just can’t digest the fact, if the Islamic Republic of Pakistan was carved out of British India, why Muslims were allowed to stay in India. Their binary world has only two entities- Hindus and Muslims. If Muslims have Pakistan, Hindustan must belong to Hindus only. Their concept of nationalism requires no voice for Dalits, Tribals, Sikhs, Buddhists, Jain, Christian, etc. No one informed them, it was the shrewdness of Gandhi that the ‘transfer of power’ came into the hands of Savarnas to govern India like never before in the history of sub-continent. Sikhs had a vast sovereign prosperous empire that became part of India after the annexation of Punjab by East India Company in 1849. Sikh leaders were very much part of the meetings and negotiations with Britishers before partition. Sikhs were verbally assured of the ‘glow of freedom’ by Nehru and Gandhi, which convinced them to join India. Sikhs leaders would not have agreed to join, had it been in their imagination that Punjab would face denial even for the basic demand of statehood when states on linguistic basis in the rest of the country would come up as a norm. The hypocrisy of Congress helped to project itself as the representative body of entire India. Gandhi became the champion of untouchables and rallied to open the temple doors for them, which otherwise had remained closed for Shudras for many centuries. Muslim leaders like Maulana Abdul Kalam Azad comforted Muslims that India would be a secular with equal rights and justice for all. Had it been Hindu Mahasabha or RSS in the forefront, Dalits, Sikhs, Christians, Indian Muslims would never have joined them. These sentiments can be felt from the words of Dr B.R. Ambedkar when he presented his case against the two-nation theory of the Muslim League and in favor of united India. He writes: “Has not the governing class of the Hindus, which controls Hindu politics, shown more regard for safeguarding the rights and interests of the Musalmans than they have for safeguarding the rights and interests of the Shudras and the Untouchables? Is not Mr. Gandhi, who is determined to oppose any political concession to the Untouchables, ready to sign a blank cheque in favour of the Muslims? Indeed, the Hindu governing class seems to be far more ready to share power with the Muslims than it is to share power with the Shudras and the Untouchables. Surely, the Muslims have the least ground to complain of the undemocratic character of Hindu society….. Is it proposed that the Hindu Raj should be the rule of a naked communal majority? Are not the Musalmans granted safeguards against the possible tyranny of the Hindu majority?..... Confining ourselves to British India and taking account only of the representation granted to the territorial constituencies, Hindu and Muslim, in the Lower House in the Central Legislature under the Government of India Act, 1935, it is clear that out of a total of 187, the Hindus have 105 seats and the Muslims have 82 seats. Given these figures one is forced to ask, where is [any cause for] the fear of the Hindu Raj? If [the] Hindu Raj does become a fact, it will, no doubt, be the greatest calamity for this country. No matter what the Hindus say, Hinduism is a menace to liberty, equality and fraternity. On that account it is incompatible with democracy. Hindu Raj must be prevented at any cost.” Dr Ambedkar’s assurances to Mr Jinnah of the sacrosanctity of the legislature proved to be incorrect, and his worst fears are close to reality. The difference between soft Hindutva and hard Hindutva is the same as it is between Gandhi and Godse. The hypocrisy, along with chosen diversity, has got replaced with naked communal majoritarianism along with bigotry. The Transition Pre 2014, the governing class of Hindus displayed a lot of diversity (chosen diversity). Leftists, rightists, and liberals all had respectable representation under the flexible umbrella of Brahmanism. The innate characteristic of Hinduism is that it cannot be defined as one ideology. It’s a babel of varying and sometimes opposing ideologies. Vedant, Yog, Arya Samaj, Brahmo Samaj, Ramakrishna Mission, and many more had flourished along with the mainstream Brahmanism. The journey from diversity to uniformity hasn’t happened overnight. It is backed by the successful experiments done by none other than the previous so-called secular regimes. After the ‘Gareebi Hatao’ (Eradicate Poverty) slogan was exposed to be a sham, agitations engulfed the streets across the country. The first overt attempt to consolidate the power at the center was seen in the year 1975 with the declaration of national Emergency by the then Indian PM Indira Gandhi. But this proved to be politically detrimental as the resistance movements gave rise to rival political parties. So the need was to create internal enemies like Jews in Nazi Germany. Sikhs, a religious minority, were put into this political cauldron, which would eventually unite the countrymen to save the ‘integrity’ of Mother India. Sikhs felt betrayed right after 1947. After the horrors of partition, in which 40% of the total community population got displaced, the struggle started for the creation of linguistic state Punjab. A limped state was formed only in 1966 without the capital city, many Punjabi speaking territories were left out, and the center kept the control of river waters, the only natural resource of the state. Loot of river waters was allowed despite Punjab being a riparian state, and against the rule book called the Constitution of India. A federal structure with shriveled state powers like a river without fishes. The arbitrary interpretation of the rule book furthered the agitations to demand greater state power within the ambit of the constitution. The struggle which had remained peaceful from 1947 turned into an armed struggle post the killing of Sikhs in 1978 by the Nirankari cult enjoying full political patronage. The God-men or Babas are an integral part of the Indian political system. They not only help the ruling class to consolidate the vote bank but also divert the attention of masses from the core issues to communal and ritualistic ones. In return, they get the impunity to amass wealth by every illegal means. The political issue of Punjab was presented as a law and order problem. Law and order disturbances do not require a political solution. It needs to be dealt with the brutal force, and so it was done by bloodiest army assault on the Sikh’s holiest shrine Sri Darbar Sahib, Amritsar, along with at least thirty other Gurdwaras in June 1984. Leftists, rightists, and liberals all got united to support and cheer the Iron Lady. Indira Gandhi had secured a definitive mandate for the Lok Sabha election scheduled in 1985. Prime Minister, who was criticized for revoking the civil liberty during Emergency, was now being praised for brutality done with the micro-minority. She had ‘saved’ the country from the internal enemies, the traitors. Saving a Hindu country from the ‘extremist’ Sikhs was a task much greater and pious than ‘Gareebi Hatao.’ But the atrocious act of army invasion was not an end in itself; it proved to be the catalyst of the decadence of Indian politics and democracy that we see today. Indira Gandhi was assassinated on 31st October 1984 by her Sikh bodyguards in retaliation of the army attack on Golden Temple. Her son Rajiv Gandhi took charge as PM. His leadership was tested over the next days as organized mobs massacred the Sikh masses across the country with connivance of Indian Police. Indian Police can always be trusted for assistance in targeted killings. The whole world witnessed the expertise of Delhi Police during violence against Muslims in Delhi in Feb 2020 as their actions got captured through several mobile videos. There were no mobiles in 1984, but witnesses recorded the unspeakable ways of connivance. As per official figure, approx 3000 Sikhs were killed in Delhi alone, though the unofficial numbers across the country are in many thousands. Indian masses rewarded Rajiv Gandhi with 411 seats out of 542, the largest Lok Sabha majority to date. The stalwarts in BJP saw this as India’s first collective Hindu vote. The unprecedented electoral victory was of Congress at the organization level, but ideologically, this was the victory of Hindutva. To extend the ideological success to its polity, BJP needed to create another internal enemy, a bigger enemy. There cannot be a better fit than Mohammedans of India, the biggest minority of India, to be vilified as the descendants of Muhammad of Ghor. To outmaneuver the Gandhian Congress, BJP slandered it to be a Muslim-appeasing party. Although under the governance of Congress, the condition of Muslims remained even below that of Scheduled Caste and Scheduled Tribe, comprising just 2.5% of the Indian bureaucracy despite constituting 14% of the total Indian population, as per the Sachar Committee report submitted in 2006. The Congress, which ensured that Hindu mythologies of Ramayana & Mahabharta reach every Indian household, was besmirched to promote Mughal history. People who hardly knew anything good about Mughals loved to believe that Congress has wrongfully made them experts of Mughal History. Goebbelsian, along with hate, works every time everywhere. ‘If you repeat a lie often enough, people will believe it, and you will even come to believe it yourself.’ ‘Hindu in danger’ is the cliché that is often used to denigrate the minority appeasing vote bank tactics of the so-called liberals, the tactics which otherwise are mere posturing. This fear-mongering helps to justify the supremacy of extreme right-wingers and maintain an uninterrupted flow of hate. The first major Hindu mobilization favoring BJP resulted in the ‘Ram Janambhoomi Andolan.’ Hindus were made to believe that Mughals in 1527 had erased the temple built at the birthplace of deity Rama and replaced it with mosque, namely Babri Masjid (mosque of Babur). Lord Rama is revered as Avtaar of Treta Yuga, a mythological period that existed at least one million human years ago, which otherwise corresponds to Ice Age. 6th December 1992 witnessed another low in the politics of independent India when thousands of karsevaks, Hindu activists mobilized by VHP, gathered at the site of Babri Masjid, Ayodhya. The sixteenth-century mosque was demolished by the overzealous Hindu karsevaks vaulting the domes of the historic site amid the slogans of Jai Shree Ram (Victory to Lord Rama). The slogan would be embraced as a war cry in all the upcoming expeditions of Hindutavis under the mega project of Hindu Awakening. Muslim pogrom of Gujrat 2002 further established the supremacy of BJP on Hindutva. The organized mob killed approx 2000 Muslims across the state. The role of state police, as usual, was no different than that during the Sikh genocide in 1984. This time the revenge was on Muslims for the killing of 58 Hindu karsevaks at Godhra railway station who were returning by train from the Ayodhya, where they had gone to advocate building a Ram Temple. Narendra Modi, a dedicated RSS member, was appointed Chief Minister of Gujrat in Oct 2001, who was then a lesser-known face. Incidents of killings of Hindus in Godhra followed by three months extended rioting with targeted killings of Muslims in several districts of Gujrat dominated his tenure before the next state elections in Dec 2002. One may ask the question of what good he did in his 15 months tenure as CM that he was again appointed the CM candidate by BJP and what the Hindu majority saw in him that they voted him back to power? Well, the answer is no different for why Rajiv Gandhi had won with such a historic mandate. This electoral phenomenon explicates how minorities are cornered in India under the benign mask of democracy. Muslim pogrom, followed by electoral victories, had established Narendra Modi as a ‘proud Hindu’ who deserve to handle greater responsibilities and fulfill the aspirations of Hindu Rashtra.
Hindu diaspora’s awakening
Indian diaspora has always been the true ambassadors of India. Sikhs or Kashmiris protesting outside Indian consulates or embassies are always snubbed as a fringe. The majority of the white-collar Indian diaspora belongs to Savarna, upper-caste Hindus, coming mainly from the urban areas, in a proportion similar to their presence in India in bureaucracy, legislators, capitalists or other noble jobs. Dalits are required in India to run the factories, plow the fields, or clean the streets and sewage. They are bereft of resources to escape the Brahmanical trap to explore dignified opportunities within or outside India. The Indian privileged class has managed well to keep the world obscure towards the oldest and largest discrimination on Earth. Many of the Savarnas are genuinely disconnected from the problems faced by millions of poor and Dalits residing in India. Their upbringing also has to blame for their indifference towards oppressed classes, imagine Sidhartha Gautam without charioteer. But almost every proud Indian believes that raising issues on the national or international stage brings a bad name to their beloved country, a country whose citizenship they have surrendered in exchange for the lifestyle of a host country. Their silence towards atrocities on minorities or Dalits comes out from the lesson of nationalism, which ideologically goes parallel with Brahmanism. The crux of this lesson is that anything pro-Dalit or pro-minorities is anti-Hindu, and anti-Hindu is anti-national. But of late, a visible behavioral change can be seen in the Hindu diaspora. Silence has now been replaced by counter-protests, venomous trolling, and blatant Islamophobia. The confidence has come out from the notion that the status of India has enhanced (close to becoming superpower) after Mr Modi coming to power, and the dream of Hindu Rashtra is close to realization. That’s what the majority of the news channel blabber the whole day. So the nationalist Hindu diaspora is contributing in every best way for the last push. An apparent political alignment has emerged with that of conservatives, although the immigration benefits that the Indian diaspora enjoys is mainly due to liberal policies. The alignment was quite visible in the recently held elections in the US, UK, and Canada. This political inclination hasn’t come from the desire to do any good for their host countries. It is the extension of domestic politics back home and is to satiate the thirst for hate towards Sikhs, Kashmiris, and Muslims. What’s the danger? The past few years have seen several agitations from different sections of society. Dalits, which became foot soldiers during Ram Janambhoomi Andolan, have now realized that the temples belong only to Savaranas, and their only purpose of inclusion is to project higher Hindu numbers. The appalling migration of the millions of migrant laborers, an outcome of brutal lockdown to tackle the Covid-19 pandemic, ever seen in recent human history has even dissolved the ministration of numbers. Dalit leaders not only have become vociferous against the Brahmanical system but are publicly embracing Buddhism or other religions. The impression goes as if Dalits are Hindus as long as they are ignorant. Liberals and leftists who supported the oppression of Congress against Sikhs, have finally come in support of Dalits and Muslims. The most vociferous resistance of the Hindutva is coming from none other than the genuinely secular Hindus. Journalists, historians, advocates, artists, and many social activists have been raising their voices of dissent as the last-ditch efforts to hold the ground. Many of the prominent speakers on the stages of anti-CAA protests were Hindus, who came openly against the discrimination with Muslims. Hindu thinkers are contending to liberate Hinduism from the powerful fist of Hindutva. They spare no chance to distance themselves from the ideology that is compassion deficient and has no regard for human values. But the dissenting voices within Hindus are not visibly effective, as they represent individual efforts, not the community efforts. In contrast to this, Sikhs as a community have come up to stand along during every humanitarian crisis, be it helping Rohingya refugees, empathizing for Kashmir, strongly opposing CAA, or challenging Islamophobia. Many Sikh organizations have disbanded the war-mongering nationalism against Pakistan, which even the Muslims of India dare not to. But there isn’t any Hindu religious organization that has supported secular Hindus. In fact, the Hindu mainstream has fished out dissenting voices labeling them anti-Hindu, and so anti-national. Individual efforts of influencers have failed to become community voice, because all the Hindu religious organizations, within or outside India, have come under the control of Hindutva. The messages disseminating from these organizations have uniformity with only one school of thought. The hegemony of one ideology is not Hinduistic and is a definitive threat to Hinduism. Hindutavis were shocked when they received severe backlash from the Arab countries for the abominable Islamophobe blaming Muslims for the spread of Coronavirus in India. Dozens of Indians living in UAE, Saudi Arabia, and other Arab countries faced imprisonment, repatriation, and termination from the jobs. A similar backlash was seen in Canada and New Zealand also. The targeted Islamophobe during the pandemic was just another episode of the long series that started with several ghastly lynchings of Muslims and Dalits by Gau Rakshaks (cow protection vigilantes). The abrogation of Article 370 in Kashmir, the passing of discriminatory Citizenship Amendment Act (CAA), anti-Muslim riots of Delhi in Feb 2020, were other highlights. By now, Hindutavis, who had assumed themselves invincibles, were not prepared for the backlash. Even the omnicompetent statement, ‘this is the internal matter of India,’ could not be repeated. International media has started pondering- ‘What is JSR?’ Humble Hindu salutations like ‘Ram Ram’ or ‘Jai Ram Ji ki’ have been replaced with ‘Jai Shree Ram’ (JSR) that not only represent aggressive traits but sadistic too. Unfortunately, the majority of the Hindus have proudly embraced the tumbling as a renaissance phase. VD Savarkar, a protagonist of Hindutva ideology, defines the intriguing term as follows: From the word “Hindu” has been coined the word “Hinduism” in English. It means the schools or system of Religion the Hindus follow. The second word “Hindutva” is far more comprehensive and refers not only to the religious aspects of the Hindu people as the word “Hinduism” does but comprehend even their cultural, linguistic, social and political aspects as well. It is more or less akin to “Hindu Polity” and its nearly exact translation would be “Hinduness.” What if the ‘Hindu Polity’ has become more or less akin to fascism with the traits of intolerance, sadism, and bigotry, and the same has overpowered all the religious schools or systems of Hinduism, isn’t this a threat? How can a school of religion be the opposite of compassion? Hinduism is in real danger from none other than Hindutva itself. 3/4/2020 0 Comments Miracle is Curse
In the current times of pandemic with despair, panic, and hopelessness all around, superstitions and supernatural fantasies become reliever of spiritually weak people but this takes society backward. Presenting a chapter of the book, ‘Sole Enemy of a Sikh, Brahmanism’ to explore the mentality behind this in the light of Gurbani.
Many times, such incidents took place that is beyond human understanding. People often attribute such events as miracles. The priesthood often exploits this weakness of human naiveté, resulting in the exploitation of common man. There is no denying that the power of faith has a profound effect on humankind and enables it to withstand the greatest calamity. The Sikh has to put complete faith in the Guru, with which the Sikhs attain the supreme state of ‘Nirbhau’. That is why ardaas (prayer) is part of every Sikh’s daily routine. Medical science also uses the power of a patient’s faith to evaluate the effectivity of drugs. Without being informed to the patient, the patient is given a drug resembling medication without actual ingredients of the drug (such as sugar pill); its effect is checked against the actual medication. In many experiments, the patient gets cured just by sugar pill because of his faith in medicine and the doctor. This phenomenon has been dubbed the ‘placebo effect’ by medical science. But likewise, when the so-called saints give medicines or amulets to their disciples, and if that brings good effect due to placebo, people get exploited considering it as a miracle. Science gives an explanation of many such events, and many of them may not be answered. The point is not to debate whether miracles actually happen or not. The point of the discussion is— being influenced by miraculous stories, human beings expect miracles to evacuate them from hardships, which makes them spiritually weak and enslaves them. This takes them away from the Divine Command ‘Nirbhau’. When a man’s belief makes him weak due to fear and hatred instead of empowering him with the virtues of Nirbhau (fearless) and Nirvaer (without hate), then it is called superstition or blind-faith, not faith. In Christianity, for bestowing the title of sainthood to someone, prerequisite is to present proof of any obvious miracle. Miracles are very important in Islam also. For Muslims, the spring water of ‘Zam-Zam’ in Mecca is of great importance because the incident of the eruption of spring is related to the miracle by Prophet Ismail, son of Prophet Ibrahim. However, Gurbani candidly rejects the importance of miracles. He himself is the Supreme, Master of all; wealth and miraculous powers are external (hindering) tastes. (Guru Granth Sahib, Mehl 1, page 6) Riches and miracles are all attachments; through them, the Naam (virtues) does not come to dwell in the mind. (Guru Granth Sahib, Mehl 3, page 593) Without the Naam (virtues), all eatables and wearables are worthless; cursed are miraculous powers, cursed are miracles. (Guru Granth Sahib, Mehl 3, page 650) Not only Guru Sahib describes the desire to attain miraculous powers as external tastes, attachment, and curse; but Guru Sahib explains the original miracle as well: That alone is miraculous power, and that alone is a miracle when boon of Carefree (relaxed) mindset is bestowed. O Nanak, when the Naam (divine virtues) abides in the mind of the Gurmukh (Guru’s disciple); this is miraculous power, this is a miracle. (Guru Granth Sahib, Mehl 3, page 650) When the seeker imbibes the divine virtues of Ekankaar under the aegis of SatNaam, this is indeed one of the greatest miracles.
But what is the reason that despite so clear ideology, the Sikh history, which we often hear, is filled with miraculous stories? Someone portrays Guru Nanak Sahib oozing blood from the breadcrumbs in one hand while milk from the other, some narrate story about turning of Mecca (Mecca is the name of the city, Kaaba is the religious place), some talk about Guru Gobind Singh Ji doing penance at Hemkunt in his previous birth, someone shows Baba Deep Singh Ji running with his head in his left hand, some narrate the story of Rajni’s limped husband getting healed by taking dip from the holy tank and many more such stories. To understand what the mentality behind these miraculous stories works, it is important to understand the cobweb of Brahmanism. Brahmins have written voluminous scriptures filled with mythological stories and have been preaching them fervently. Many gods and goddesses have been imagined. One deity flows the Ganges River out from his Jatas (tress), another has an elephant’s head on its body, one puts the sun in his mouth, there’s one who destroys the enemies with a Sudarshan Chakra (supernatural Beyblade), and a goddess with eight arms destroys the demons. These stories certainly filled the pockets of the Brahmins, but they had a very poor impact on society. These miraculous stories broke out as a curse on society. Because ordinary man distanced himself from the Creator, the virtues of which he can never adopt. People began to look to supernatural powers for the smallest of their problems. Horoscopes, amulets, mantra chants, and many other rituals became the backbone of faith in order to overcome the minor obstacles of life. The spiritual condition of the masses turned towards decadence. Where the priesthood exploited the spiritually weak society, there was also a loot by invaders. The invaders not only plundered the country’s wealth, but also dishonoured the womenfolk. But in Sikh history, where the First and Sixth Guru Sahibs were imprisoned by Mughal emperor Babur and Jahangir, Fifth Guru attained martyrdom in Lahore prior to which was brutally tortured, then Ninth Guru attained martyrdom at Chandni Chowk in Delhi, Tenth Guru sacrificed his four sons, all for sovereignty and the protection of faith. Due to Guru Sahib’s lead by setting the example, the conduct of the Sikhs became so strong that even mammoth tasks appeared small before them. As a result, the chains of slavery were broken, and Khalsa Rule under the leadership of Baba Banda Singh Bahadur was established. It was one of the most unique events in the history of mankind. But the miraculous stories of the Guru Sahibs have also become a curse for Sikh society today. Sikhs too have got trapped in rituals under the influence of miraculous stories. People are expecting to fulfil their wishes with fake rituals, such as parroting of Gurbani, observing days like full moon, no moon, and bathing in ponds of historical importance, service to so-called saints, worshipping of graves, and so on. If someone argues that a man cannot hold his severed head in his hand, then the reply is, if the elephant’s head can be fixed on a man’s body, then why not? This is to justify a lie resorting to another big lie. In the year 2014, the prime minister of India Narendra Modi made a statement at a conference of scientists that plastic surgery in India was from the ancient times, Lord Ganesh being evidence, because only a surgeon would have attached an elephant’s head to Ganesh’s body. The statement was ridiculed in the world over, but none of the Ganesh devotees protested arguing that they worship Ganesh as lord considering it a miracle, while the prime minister referred to him as a patient who was treated by a plastic surgeon of that time. Not the patient, but it is the doctor who cures illness receives the honour in society. How can there be opposition? The belief in miracles not only spiritually weakens the human being, but the intellect becomes shallow and so the ability to ask questions is eliminated. In today’s Sikh society, there is an influx of arrogant Malik Bhagos who have gathered wealth through corruption or dishonest ways. So-called saints are often seen enjoying the hospitality of these Malik Bhagos, as they can’t see blood oozing out of their bread. In fact, even at Guru Nanak’s time, there was no bleeding from Malik Bhago’s bread. But how could caste-arrogant Malik Bhago be able to endure that Guru Nanak Sahib has rejected his lavish meal and hospitality in his Haveli (mansion), but preferred to stay in the shack of Bhai Lalo who was not only poor but also from the so-called low caste? It was a huge blow to the pride of Malik Bhago. No one had informed him this before that as per the divine law, a low-caste poor man managing to eat roti of millet (kodra) through honest means is way greater than the dishonest upper-caste rich man. The wealth collected by dishonest means which is the entitlement of the poor is actually the blood of the poor in the eyes of Guru Sahib, but so-called saints of today lack the vision to see this blood: If clothes are stained with blood, the garment becomes polluted. Those who suck the blood of human beings, how can their consciousness be pure? (Guru Granth Sahib, Mehl 1, page 140) The condition of Sikh society today is very pitiable. The Indian constitution rejects our independent identity and considers us as Hindu. People who committed genocide on Sikhs in 1984 are not only moving freely, but are also ruling the state. The Sikhs, who once were the ruler of a vast empire, are being ruled by their killers today. Punjab’s water is being looted, and the land is fast progressing to become a desert. The need of the hour is to reject the hope for miraculous powers, embrace the virtue of Nirbhau (fearless) by raising the conscience through the teachings of Gurbani, and improve the future of the Panth embracing Chardikala (higher spirits).
What demonetization did to black money, lockdown will do to Coronavirus.
On the evening of March 24, PM Modi announced lockdown for 21days starting from the next day that is 25th March and said, "If the situation is not handled in these 21 days, the country and your family could go back 21 years. If the situation is not handled in these 21 days, several families will get devastated forever. Hence, you must forget what going out means for the next 21 days." India reported the very first case of Coronavirus as early as January 30 but the first-ever address by PM on the pandemic came on March 19 for the call of voluntary lockdown for a day on March 22 and was named ‘janta curfew’ (people’s curfew) which is now seen as a preparation for total lockdown that followed three days later.
Such addresses by PM Modi are not the first of its kind. He has the distinction of not addressing a single press conference in his till date six-year tenure as the Prime Minister but has delivered several monologues, many of them under the title ‘mann ki baat’- mind speak. But the announcement of lockdown finds close resemblance with the announcement he made on November 8, 2016, for demonetization which banned high currency notes from the next day with the agenda to hit at black-money. Both Demonetization and Lockdown gave a few hours’ notices to the public and so both resulted in immediate panic. While demonetization announcement made people rush to jewelry stores, real estate agents to purchase high-value assets before the currency gets redundant, lockdown announcement resulted in people flocking for pharmacies, groceries to store essential as much as possible. In both of the announcements narrative of establishing ‘only one solution’ as the panacea of all evils dominates. As ‘cash transaction’ was made the only cause of black-money and so demonetization comes up as the solution. Likewise, ‘isolation’ is propagated to be the only way to fight Covid-19 and so three weeks lockdown, a brutal lockdown, comes up as the solution, the only solution. After more than three years of demonetization, it’s no more a secret the irreparable damages that demonetization has brought to the economy with no impact on black money. Now, even the government does not mention demonetization episode at any platform, just like to live with the narrative that it was ‘a decision with some flawed implementation but with good intention’. But before the 21 days lockdown is also going to be reduced to the legacy of ‘a decision with some flawed implementation but with good intention’, it will take its toll heavily like never seen before in the recorded history of Indian sub-continent, and has already started the signs. What demonetization did to black money, lockdown will do to Coronavirus.
Social distancing without physical distancing
Social distancing is the term generally used for isolation as a measure to prevent the spread of the virus. But this can be confusing in the Indian context, as social distancing has always been here and exists for more than three thousand years. People are maintaining social distancing between the upper caste also known as ‘swarna’ from the lower caste, known as ‘shudra’ or Dalit. There’s a noticeable distance between them in every sphere of life- occupation, housing, education, health & justice. Hence the term social distancing may not represent the right chord in India, it's more appropriate to use the term ‘physical distancing’ as a preventive measure against the coronavirus. Mainstream media has effectively convinced its mass viewers that ‘isolation’ is the only solution and so other important aspects like- testing, treatment facilities like ventilators, and safety of doctors through Personal Protective Equipment (PPE) all have become non-issues. Entire communication has been limited to make lockdown a success. Indian citizens have comfortably digested the chronicle- because the Indian health system is not equipped to tackle a pandemic so we have no other option than a complete lockdown. The government is happy with this narrative as it exonerates it from its core responsibility and in the case of an outbreak, experts say is imminent, the entire blame would be on the public for not following the lockdown directives properly. Government has successfully run such campaigns in the past also. One of the flagship projects of the Modi govt was called Swatchh Bharat Abhiyaan which was the cleanliness & sanitization drive. PM Modi’s most dominant part of his every speech was ‘if 125crore people of the country decide not to spread litter, then no power on Earth can stop making India clean.’ In other words, if you see garbage piled up near to your house, you know whom to blame. The entire Swatch Bharat campaign was run on such slogans. There was no space in the mainstream media to debate on the investment done by govt to procure cleaning equipment, recruitment of more cleaners, enhance the working conditions of cleaners and tackling manual scavenging. So, there is no visible change after more than five years of the campaign except that Indian rivers have become more polluted, air quality has further degraded and litter all around. The 125 crores failed to do their job properly. India so far has one of the lowest coronavirus testing ratios in the world. India has approximately 1 doctor per 1500 citizens. In rural India where two-thirds of the Indians live and rely almost solely on government hospitals, the ratio is 1 doctor to more than 10,000 people. India has 2.3 intensive care beds per 100,000 people, and 30,000 to 40,000 ventilators nationwide. This is in addition to the severe shortage of PPE. On the day of Janta Curfew, many came out on the streets beating utensils and dancing in groups, though Modi had appealed to clap or beat utensils only from the balconies as a show of gratitude for doctors. But the public responded more enthusiastically. A lot of gratitude was showered but without surety of safety for doctors. In between, there are instances of landlords asking doctors to leave their rented accommodations as doctors can bring coronavirus to their homes. The government hasn’t shared any concrete plans to address the core issues except the announcement of a mere Rs15000 crore package to strengthen healthcare with not much detail. The first few days of lockdown shows that it may not serve the purpose of physical distancing, but will enable social distancing to the next level. Tens of thousands of daily wagers and migrant workers, the majority of them are Dalits, are leaving for their homes into the deep rural parts of the country. The place where they belong, far away from the urban civilization which is designed for the privileged class. They were in urban areas to run factories and construction work. With the closure of these, they are not required now and will be called back as and when required. They have embarked on an arduous journey to their homes. Their journey range from 50km to 500km which can take 5 to 10days, on foot. There’s no public transport, no trains, no buses, as part of disciplined lockdown. So they have to travel on foot. Many are carrying infants on their shoulders, some holding malnourished hands of toddlers along with a bag of household items. Some have few currency notes in their pocket, many don’t. Lockdown also has little options of food their way back as most of the dhabhas / eateries are closed. At many places, state governments, NGOs, Sikh organizations, other religious organizations & individuals are organizing free food for them but all these efforts are insufficient considering the magnitude of the situation. Physical distancing becomes irrelevant at these free kitchens. Thousands can be seen flocking at the state borders hoping to get some transport. Lately, some state governments have arranged buses for them. A 1.5-meter safe physical distance norm cannot be applied here either practically or mathematically. This lockdown has ensured that the virus reaches every village of the country which otherwise was restrained to the urban areas.
The concept of ‘Work from Home’ applies to the minuscule population of India. We are talking of millions of people who are daily wagers and migrant laborers who are left with neither ‘work’ nor ‘home.’ We are talking about the huge population for whom a loss of day’s work means they might miss the meal for the day, and we are talking about 21 days lockdown. Finance Minister announced a 1.7 lakh crore relief package for 800 million poor people for 3 months which is less than 1% of India’s GDP. This was too little too late. Mathematically per person, it comes out to be Rs 2125 for 3 months or Rs 24 (0.32 US$) a day assuming 100% of it trickles down the corrugated bureaucratic pipeline.
Covid-19 is believed to kill 2 to 5% of the infected population, but hunger kills 100%. Very soon people in India would start dying by hunger and famine before coronavirus could catch them. We are just a few days away from the major food riots. Though PM Modi in his address assured that no one needs to worry about essential commodities, but at the same time using the word ‘curfew’ several times. Indian Police who is trained as per the legacy of colonial rule understands ‘curfew’ better than ‘lockdown with essential commodities’. So at various places police were seen stopping the transportation of essential items. Many instances have been reported of police beating mercilessly people moving around even for the purchase of essential commodities. In rare cases, the public also gets the chance to beat the police. This migration will ensure that urban areas are cleared of poor, Dalits and migrant laborers. A perfect social distancing. This will ease out the pressure on the urban hospitals and the privileged people can be treated a little better. Mainstream media will do its job of focusing on the urban areas and blackout the news from the poor rural, where there are almost negligible health services, ventilators or ICUs remains a far cry, the poor do not even expect these things. They know they don’t deserve equal health facilities. The times of riots, famine, and health crises are great opportunities for rulers to tighten the grip on society and ensure that democratic institutes are further crushed in the greater national interest. The government will do everything right, there may be a flawed implementation but with good intention. The government cannot be blamed if the 125 crore population failed to do their job properly. |
RSS Feed
